Chuyên gia Vijay Sakhuja người Ấn Độ cho rằng những hành động của Trung Quốc thời gian qua tại Biển Đông có thể khiến nước này "mất bạn" tại Đông Nam Á.

Tàu hải giám Trung Quốc. (Ảnh: AFP) 

AFP tuần này dẫn nhận định trên của chuyên gia Vijay Sakhuja viết trên trang mạng chuyên về hàng hải của Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (CSIS).

Trong bài viết, nhà nghiên cứu Sakhuja chỉ ra rằng nhiều nước Đông Nam Á đã bày tỏ quan ngại trước cách hành xử và thái độ của Trung Quốc tại Biển Đông, đồng thời đưa ra hàng loạt lời phản đối sau các vụ quấy nhiễu của lực lượng hải giám Trung Quốc với ngư dân Việt Nam và Philippines. Những vụ việc này đã dẫn tới tình trạng căng thẳng giữa lực lượng tuần duyên các nước. 

Bên cạnh đó, các vấn đề như tự do hàng hải hay khả năng Trung Quốc lập Vùng nhận dạng phòng không (ADIZ) trên Biển Đông cũng làm cho các quốc gia trong khu vực mất kiên nhẫn. Nếu xu hướng này tiếp tục, có khả năng quan hệ giữa Trung Quốc và các quốc gia Đông Nam Á sẽ bị ảnh hưởng, điều có thể dẫn tới việc Bắc Kinh sẽ sớm mất bạn bè tại khu vực này. 

Thời gian qua, căng thẳng đã xuất hiện giữa Malaysia và Trung Quốc do sự xuất hiện của tàu hải giám Haijing số hiệu CCG-1123 tại vùng đặc quyền kinh tế của quốc gia Đông Nam Á. Sau khi phát hiện tàu Trung Quốc ở gần bãi Luconia, cách Sarawak 90 hải lý về hướng Bắc, chính phủ Malaysia đã yêu cầu Hải quân và Cơ quan Thực thi Luật biển (MMEA) nước này triển khai tàu và máy bay tới theo dõi những hoạt động của tàu Trung Quốc. 

Báo chí địa phương dẫn lời Tư lệnh Hải quân Malaysia Abdul Aziz Jaafar đã bày tỏ quan ngại về vụ việc nêu trên, đồng thời khẳng định các lực lượng của nước này sẽ tiếp tục theo sát tàu Trung Quốc. Tư lệnh Jaafar đã thừa nhận rằng kể từ tháng 9/2014, các vụ tàu Trung Quốc xâm phạm lãnh hải Malaysia đã gia tăng.

"Ngày nào chúng tôi cũng thấy họ. Ngày nào chúng tôi cũng phản đối", ông Jaafar cho biết và bổ sung rằng không có phản ứng từ tàu Trung Quốc mỗi khi các lực lượng đề nghị tàu này rời khỏi vùng biển của Malaysia. 

Trong khi đó, Bộ trưởng An ninh Quốc gia Malaysia Shahidan Kassim đã khẳng định bãi Luconia nằm trong vùng đặc quyền kinh tế của nước này. Do đó, nếu Trung Quốc tiếp tục có những hành vi vi phạm như trên, Thủ tướng Malaysia Najib Rarak sẽ có kiến nghị trực tiếp với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. 

Lịch sử những lần xâm phạm lãnh hải các quốc gia Đông Nam Á của tàu Trung Quốc đã có từ lâu. Philippines từng cáo buộc Trung Quốc sử dụng vòi rồng tấn công ngư dân của họ rồi có những lần còn cố tình đâm thủng thuyền. 

Năm 2014, trong một cuộc phỏng vấn trên truyền hình, Tổng thống Philippines Benigno Aquino cho biết 2 tàu khảo sát thủy văn của Trung Quốc bị phát hiện thấy gần bãi Cỏ Rong, cách Palawan khoảng 80 hải lý, và trong vùng đặc quyền kinh tế của nước này. 

Tổng thống Aquino cho biết thêm tàu Trung Quốc thường bị phát hiện đang làm nhiệm vụ tuần tra tại bãi đá Thomas. Ngoài ra, vào tháng 5/2014, hai tàu khảo sát Trung Quốc cũng xuất hiện ở Galoc, một khu vực biển có tiềm năng ở phía Tây Palawan. Đầu năm nay, chính phủ Philippines đã đệ đơn kiện Trung Quốc lên tòa án quốc tế. Đây được coi là hành động phản đối mạnh mẽ của Manila sau những vụ va chạm trên biển thời gian qua. 

Còn tại vùng biển của Việt Nam, tàu Trung Quốc cũng có những hành động hiếu chiến gây hấn với Việt Nam. Một video đã được công bố cho thấy tàu Trung Quốc đã dùng vòi rồng phun nước vào tàu Việt Nam và máy bay Trung Quốc bay uy hiếp trên các tàu tuần tra của cảnh sát biển Việt Nam. Năm ngoái, Trung Quốc còn đưa giàn khoan thăm dò Hải Dương-981 tới vùng biển thuộc vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của Việt Nam. 

Ở một góc độ khác, ngư dân Trung Quốc cũng đánh bắt trái phép tại nhiều vùng biển trong đó có Biển Đông. Tổ chức Hòa bình Xanh mới đây đã ra báo cáo cho biết tàu đánh cá của Trung Quốc xuất hiện ở vùng phía Tây châu Phi. Hồi tháng 5/2015, chính phủ Indonesia cũng đã ra lệnh đánh chìm 41 tàu thuyền, trong đó có tàu đánh cá nặng 300 tấn Gui Xei Yu, của Trung Quốc vì đã đánh bắt trái phép trong vùng biển của nước này hồi năm 2009. Tuy nhiên, ngư dân Trung Quốc dường như không quan tâm tới vụ việc trên và tàu cá Trung Quốc sau đó lại được phát hiện thấy ở gần eo biển Makassar và Vịnh Tomini (Indonesia). 

Chuyên gia Sakhuja lập luận rằng những vụ va chạm với tàu thuyền Trung Quốc hay hoạt động cải tạo đảo của nước này ở Biển Đông thời gian qua có thể dẫn tới bế tắc ngoại giao với những hậu quả đáng tiếc. Dù Trung Quốc từng "lấy lòng" được nhiều quốc gia trong khu vực bằng các thỏa thuận kinh tế, nhưng với tình hình hiện nay, tác giả Vijay Sakhuja đánh giá các nước sẽ tẩy chay dự án xây dựng Ngân hàng Đầu tư Hạ tầng châu Á (AIIB) mà Trung Quốc rất kỳ vọng. 

Ngoài ra, các quốc gia Đông Nam Á cũng có thể không tham gia dự án Con đường Tơ lụa trên biển mà giới lãnh đạo Trung Quốc từng giới thiệu và hy vọng sẽ là bước đột phá trong quá trình phát triển của nước này. 

Riêng về việc tại bãi Luconia, Bắc Kinh đang đứng trước nguy cơ mất đi một đối tác quan trọng tại khu vực Đông Nam Á. Malaysia hiện đang là nước giữ chức Chủ tịch ASEAN và tình hình hiện nay có thể dẫn tới việc nước này sẽ tham gia cùng các quốc gia trong khu vực phản đối mạnh mẽ các hành động và thái độ ngang ngược của Trung Quốc tại Biển Đông.

Trung Quốc đang đẩy mạnh xây dựng các trạm nghiên cứu, chế tạo tàu phá băng, máy bay chuyên dụng hay cử nhiều đoàn thám hiểm tới Nam Cực nhằm biến ước mơ chinh phục lục địa băng thành hiện thực.

Một đội nghiên cứu Trung Quốc tháng trước trở về từ Nam Cực. Ảnh: China Photo Press

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình mùa thu năm ngoái tới Hobart, thủ phủ bang Tasmania, Australia, để ký một hiệp ước thời hạn 5 năm. Theo đó, tàu bè, và trong tương lai là máy bay của Bắc Kinh, được phép dừng tiếp nhiên liệu và lương thực tại Australia trước khi tiếp tục hành trình tới Nam Cực, khu vực được cho là có nguồn dầu mỏ, tài nguyên khoáng sản lớn, đặc biệt, sở hữu lượng nước sạch tích tụ trong các lớp băng dồi dào.

Đứng trên boong một chiếc tàu phá băng chở các nhà khoa học Trung Quốc tới Nam Cực, ông Tập cam kết Bắc Kinh sẽ tiếp tục tăng cường hiện diện tại một trong ít nơi trên Trái Đất vẫn chưa được con người khai thác này.

Phải đến năm 1985, khoảng 7 thập kỷ sau khi hai nhà thám hiểm Robert Scott và Roald Amundsen lần đầu đặt chân tới điểm cực nam của Trái Đất, một đội gồm các chuyên gia từ Bắc Kinh mới có cơ hội cắm cờ Trung Quốc trên trạm nghiên cứu với tên gọi Vạn Lý Trường Thành, xây dựng trên đảo King George thuộc Nam Cực.

Tuy nhiên, Trung Quốc hiện tỏ rõ quyết tâm chinh phục vùng đất này khi đẩy mạnh công tác nghiên cứu, khám phá Nam Cực. Động thái trên khiến không ít quốc gia, nhất là Mỹ và Australia, phải đặt nghi vấn về mục đích thật sự của Bắc Kinh.

Trung Quốc năm ngoái mở trạm nghiên cứu thứ 4 tại Nam Cực và tiếp tục lựa chọn địa điểm để mở cơ sở thứ 5. Nước này cũng vừa đầu tư chế tạo thêm chiếc tàu phá băng thứ hai cùng nhiều máy bay, trực thăng có khả năng làm việc trong môi trường băng tuyết.

Theo New York Times, hoạt động của Trung Quốc tại Nam Cực đang mở rộng chóng mặt nếu so sánh với tốc độ phát triển của 52 nước từng cùng ký tên trong Hiệp ước Nam Cực. Thỏa thuận trên, đạt được vào năm 1959, nghiêm cấm khai thác khoáng sản và triển khai các hoạt động quân sự tại châu lục này.

Chuyến thăm Tasmania của Chủ tịch Tập là một dấu hiệu cho thấy Trung Quốc đang trong khâu chuẩn bị để có thể khai thác tối đa nguồn tài nguyên ở Nam Cực khi bản hiệp ước hết hiệu lực, một số chuyên gia Trung Quốc và Australia nhận định.

Tìm chỗ đứng vững chắc

Tàu phá băng Xuelong của Trung Quốc cùng đoàn thám hiểm đang tiến hành các hoạt động khảo sát và chuẩn bị xây dựng trạm nghiên cứu thứ 5 trên lục địa băng. Ảnh: People's Daily

"Đến nay, nghiên cứu của Trung Quốc chủ yếu tập trung vào các yếu tố tự nhiên, nhưng chúng ta đều biết ngày càng có nhiều mối bận tâm về an ninh tài nguyên trong khu vực", NY Times dẫn lời ông Yang Huigen, tổng giám đốc Viện Nghiên cứu Địa cực của Trung Quốc, nói. Ông Yang hồi tháng 11 năm ngoái tháp tùng Chủ tịch Tập trong chuyến công tác tới Hobart.

Với suy nghĩ này, học viện của ông vừa thành lập một bộ phận mới dành riêng cho việc nghiên cứu tài nguyên, luật pháp, đặc điểm địa chính trị và phương pháp quản lý tại Nam Cực và Bắc Cực, ông Yang cho biết thêm.

Trong khi đó, Australia, đối tác chiến lược của Mỹ, đồng thời có mối quan hệ kinh tế khăng khít với Trung Quốc, đang theo dõi mọi động thái của Bắc Kinh với thái độ có phần dè chừng.

"Chúng ta không nên ảo tưởng về một chương trình hợp tác sâu rộng hơn giữa hai nước", ông Peter Jennings, giám đốc điều hành Viện Chính sách Chiến lược, cựu quan chức cấp cao Bộ Quốc Phòng Australia, đánh giá. "Các bước đi của Trung Quốc chỉ nhằm mục đích đảm bảo nguồn cung năng lượng và thực phẩm lâu dài của nước này".

Tính chính xác của những nhận định trên được tái khẳng định khi tháng trước, một công ty nông nghiệp lớn của Trung Quốc công bố kế hoạch đẩy mạnh khai thác một loài tôm nhỏ giàu protein xuất hiện rất nhiều ở Nam Cực. Bắc Kinh ước tính hàng năm sẽ thu hoạch khoảng hai triệu tấn tôm loại này.

Bởi việc phân định ranh giới ở Nam Cực vẫn chưa rõ ràng nên nhiều quốc gia hiện tìm cách củng cố tuyên bố chủ quyền đối với lục địa băng bằng cách xây dựng các trạm nghiên cứu hay đặt tên cho những vùng đất tại đây.

Bắc Kinh không nằm ngoài xu thế khi đang chuẩn bị mở cơ sở nghiên cứu thứ 5. Những người làm bản đồ Trung Quốc đồng thời đặt tên cho khoảng 300 địa điểm mới ở Nam Cực. Con số chắc chắn sẽ tiếp tục tăng.

Trong cuộc cạnh tranh ngầm giành một chỗ đứng vững chắc trong tương lai ở Nam Cực, những thành tựu khoa học cũng có thể trở thành công cụ gây ảnh hưởng.

Trung Sơn, trạm nghiên cứu thứ 4 của Trung Quốc ở Nam Cực. Ảnh: Xinhua

Các nhà khoa học Trung Quốc đang nỗ lực để đưa nước này trở thành quốc gia đầu tiên khôi phục được một lõi băng chứa các bong bóng khí cung cấp dữ liệu về tình trạng biến đổi khí hậu trên Trái Đất từ 1,5 triệu năm trước tới nay. Liên minh châu Âu (EU) và Australia từng thất bại trong việc hiện thực hóa dự án tốn kém và khó khăn này.

Trung Quốc tin rằng Dome Argus hay Dome A, điểm cao nhất phía đông Nam Cực, là nơi phù hợp nhất để tiến hành khoan thăm dò. Đây được xem như một trong những địa điểm lạnh giá nhất trên thế giới, với nhiệt độ luôn dưới -50 độ C. Dù vậy, vào năm 2005, một đoàn thám hiểm Trung Quốc vẫn tới khám phá khu vực này sau đó xây dựng một trạm nghiên cứu vào năm 2009.

Trung Quốc cũng đang xây một tàu phá băng mới có giá trị lên tới 300 triệu USD. Con tàu này dự kiến đi vào hoạt động trong vài năm tới. Bắc Kinh còn mua thêm một máy bay cánh cố định công nghệ cao được lắp ráp tại Mỹ để làm nhiệm vụ thăm dò độ sâu các lớp băng.

Anne-Marie Brady, giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Canterbury, New Zealand, tác giả của cuốn sách sắp xuất bản "Trung Quốc: Cường quốc nơi Địa cực" (China as a Polar Great Power), cho hay một số nhà khoa học Trung Quốc còn tin rằng họ có nhiều triển vọng tìm thấy các mỏ khoáng sản và nhiều nguồn tài nguyên quý tại đảo Inexpressible, nơi Bắc Kinh dự định đặt trạm nghiên cứu thứ 5.

"Trung Quốc đang thực hiện một kế hoạch dài hơi, khiến nhiều nước không ngừng suy đoán về mục tiêu thật sự cũng như lợi ích của họ tại Nam Cực là gì", bà Brady nhận xét.

Tuy nhiên, mối quan tâm của Bắc Kinh trong việc tìm kiếm, khai thác khoáng sản là hiển nhiên khi nó từng được nêu ra "rõ ràng và dõng dạc trước người dân Trung Quốc" như lý do chính để họ đầu tư vào Nam Cực, bà Brady nhấn mạnh.

Nhưng có lẽ tham vọng này chưa thể trở thành hiện thực bởi những khó khăn đến từ điều kiện làm việc khắc nghiệt hay sự bất ổn về giá cả nguyên vật liệu. Mặt khác, khai thác thương mại dầu mỏ, khoáng sản ở Nam Cực vẫn bị cấm. Trữ lượng thực tế của các nguồn tài nguyên cũng khó nắm bắt khi chỉ được ước lượng bằng cách so sánh với các môi trường địa chất tương tự hay dựa vào dữ liệu viễn thám, ông Millard F. Coffin, giám đốc điều hành Viện Nghiên cứu Hàng hải và Nam Cực tại Hobart, cho biết.

Du lịch cũng là một yếu tố tiềm năng tác động tới kế hoạch khai phá Nam Cực của Bắc Kinh. Lượng du khách Trung Quốc tới Nam Cực còn khá khiêm tốn nhưng điều này sẽ nhanh chóng thay đổi, ông Anthony Bergin phó giám đốc Viện Chính sách Chiến lược Australia, nhận xét.

"Trong tương lại không xa, Nam Cực sẽ xuất hiện rất nhiều những chuyến tàu Trung Quốc, với thủy thủ đoàn người Trung Quốc và chở toàn du khách Trung Quốc", ông Bergin bình luận.