Bắc Kinh xác nhận đã thử nghiệm tên lửa siêu thanh Wu-14. Đây được coi là phản ứng trước hoạt động bay do thám của Mỹ tại các đảo nhân tạo Trung Quốc bồi đắp tại Biển Đông.

Tên lửa siêu thanh tối tân Wu-14 của Trung Quốc. (Ảnh: Washington Times)

South China Morning Post hôm qua 13/6 đưa tin, Bộ Quốc phòng Trung Quốc trước đó 1 ngày xác nhận đã thử nghiệm loại vũ khí tối tân là tên lửa siêu thanh Wu-14 trong bối cảnh căng thẳng Trung - Mỹ leo thang tại Biển Đông. 

Wu-14 là tên gọi loại vũ khí tên lửa siêu thanh có khả năng mang đầu đạn hạt nhân, có tốc độ gấp 10 lần tốc độ âm thanh, được Trung Quốc thử nghiệm suốt 18 tháng qua, lần thử nghiệm gần gần nhất là vào hôm 7/6 vừa qua.

“Việc nghiên cứu và thử nghiệm khoa học trên lãnh thổ của chúng tôi là hoàn toàn bình thường. Hơn nữa, những thử nghiệm này không nhằm vào bất cứ quốc gia hay mục tiêu cụ thể nào”, Bộ quốc phòng Trung Quốc khẳng định khi trả lời phỏng vấn của SCMP.

Tuy nhiên, các nhà quan sát quân sự cho rằng tần suất thường xuyên của những thử nghiệm này cho thấy Bắc Kinh đang tăng cường khả năng răn đe hạt nhân nhằm đối phó với can thiệp của Washington vào các tranh chấp trong khu vực.

Quan chức tình báo Mỹ đã mô tả các thử nghiệm này là “động thái cực đoan”, theo trang báo The Washington Free Bacon có trụ sở tại Mỹ.

Lần thử nghiệm gần đây nhất diễn ra một ngày trước khi Phó Chủ tịch Quân ủy trung ương Trung Quốc Phạm Trường Long lên đường sang thăm Mỹ trong vòng một tuần.

Antony Wong Dong, quan sát viên quân sự từ Macau, cho rằng thời gian phóng thử được ấn định đúng thời điểm đó nhằm hỗ trợ ông Phạm Trường Long phô trương sức mạnh trên đàm phán với Mỹ, đồng thời thể hiện sự phản đối can thiệp của Washington vào Biển Đông.

Hôm 11/6, ông Phạm đã gặp Bộ trưởng quốc phòng Mỹ Ash Carter tại Washington. Cuộc hội đàm của họ tập trung chủ yếu vào các quần đảo tranh chấp tại Biển Đông.

Giáo sư He Qisong, chuyên gia chính sách quốc phòng tại Đại học Thượng Hải, cho rằng thử nghiệm Wu-14 là phản ứng của Trung Quốc trước hoạt động bay do thám của Mỹ sát các đảo nhân tạo Trung Quốc bồi đắp, xây dựng tại Biển Đông.

“Wu-14 được thiết kế để chọc thủng các hệ thống phòng thủ tên lửa của Mỹ, nghĩa là Trung Quốc có khả năng bảo vệ yêu sách chủ quyền của mình. Nhưng một vụ thử nghiệm như vậy chỉ có thể là một hành động răn đe hạt nhân. Cả Trung Quốc và Hoa Kỳ đều không muốn tuyên chiến trên Biển Đông”, ông Qisong nhận xét.

Căng thẳng ngày càng gia tăng giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới, sau khi Washington kêu gọi Trung Quốc “ngừng ngay lập tức và vĩnh viễn” hoạt động bồi đắp đảo nhân tạo tại các khu vực tranh chấp, và Bắc Kinh tiết lộ kế hoạch mở rộng sức mạnh hải quân và chống lại hoạt động giám sát của Mỹ.

Đài RFI đưa tin, Ngoại trưởng Australia Julie Bishop ngày 11/6 đã không ngần ngại nhắc lại lập trường của Canberra phản đối việc Bắc Kinh tuyên bố lập Vùng nhận dạng phòng không (ADIZ) trên Biển Đông.

Ngoại trưởng Australi Julie Bishop. (Nguồn: News)

Phát biểu tại Viện nghiên cứu Lowy ở thành phố Sydney (Australia), bà Bishop cho biết Canberra rất quan ngại trước nguy cơ về bất kỳ hành động đơn phương nào trong khu vực đều “có thể gây căng thẳng, dẫn đến những tính toán hay phán đoán sai lầm để cuối cùng kết thúc bằng một hình thức xung đột nào đó."

Ngoại trưởng Australia đã đề cập đến tình hình Biển Đông, nơi căng thẳng bắt nguồn từ tranh chấp chủ quyền đã gia tăng trong những năm gần đây giữa Trung Quốc với các nước láng giềng xung quanh Biển Đông.

Theo bà Bishop, Australia sẽ lên tiếng phản đối nếu ADIZ được đơn phương tuyên bố tại Biển Đông. Vào năm 2013, Trung Quốc từng làm một việc tương tự trên Biển Hoa Đông, và quyết định đó đã bị nhiều nước đồng loạt lên án, trong đó có Australia, Mỹ, Nhật Bản và một số nước Đông Nam Á.

Ngoại trưởng Australia còn kêu gọi tất cả các quốc gia có lợi ích trong việc duy trì quyền tự do hàng hải và hàng không trên vùng Biển Đông nên xác định rõ lập trường của mình đối với Bắc Kinh. Bà Bishop khẳng định rằng Australia hoàn toàn đúng đắn trong việc nêu bật quan ngại về ADIZ trên Biển Đông, và Canberra sẽ tiếp tục lên tiếng cho dù nước này có thể chịu ảnh hưởng về phương diện kinh tế.

Tuần trước, tờ nhật báo "The Australian" đưa tin Canberra đang xem xét việc điều một máy bay trinh sát hàng hải P-3 bay vào bên trong vùng 12 hải lý quanh một hòn đảo nhân tạo mà Trung Quốc đang xây dựng ở Trường Sa.

Hiện Bắc Kinh đưa ra yêu sách hầu như toàn bộ Biển Đông, kể cả nhưng nơi rất xa bờ biển Trung Quốc, và đang rầm rộ bồi đắp những bãi đá mà họ kiểm soát tại Trường Sa thành những hòn đảo nhân tạo, trong đó có những cơ sở bị tình nghi là sẽ được dùng vào mục đích quân sự. Bắc Kinh cũng không loại trừ khả năng tuyên bố một ADIZ tại Biển Đông./.

Nhiều diễn đàn quân sự Trung Quốc gần đây đăng tải những hình ảnh được cho là bản đồ quy hoạch 10 km vuông đá Vành Khăn, với nhiều hạng mục như casino, điểm du lịch.

Quy hoạch đá Vành Khăn của Trung Quốc. Ảnh: Tianya

Thông tin trên được các diễn đàn Tianya, Tiexue đồng loạt đăng tải hồi cuối tháng 5. Đá Vành Khăn được quy hoạch xây dựng như một hình trái tim khổng lồ. Trên vành đai trái tim, là các công trình xây dựng như casino, khu vui chơi giải trí. Tổng diện tích quy hoạch là 9,53 km2, trong đó, diện tích xây dựng là 6,29 km2, quy hoạch dân số là 70.000 người.

Trong bản quy hoạch ghi rõ, đá Vành Khăn có vị trí địa lý quan trọng, có vị trí quân sự chiến lược, đồng thời là trung tâm cảng biển khu vực, chỉ đứng sau thành phố Hồ Chí Minh.

Đá Vành Khăn thuộc quần đảo Trường Sa thuộc chủ quyền Việt Nam, bị Trung Quốc đánh chiếm năm 1995 và chiếm giữ từ đó đến nay.

Trung Quốc đẩy nhanh bồi đắp đá Vành Khăn từ đầu năm nay. Trung tâm Nghiên cứu Quốc tế và Chiến lược của Mỹ mới đây công bố hình ảnh chụp hôm 16/3 cho thấy, một dải đất nhân tạo nhỏ cũng như các công trình mới, đê biển kiên cố và thiết bị xây dựng dọc đá Vành Khăn. Nhiều tàu hút bùn, tàu hải quân vận tải đổ bộ cũng xuất hiện gần đá.

Đây là hoạt động bồi đắp mới nhất của Trung Quốc tại quần đảo Trường Sa của Việt Nam, bên cạnh 6 rạn san hô khác, bất chấp sự phản đối của nhiều nước.

Trung Quốc ngang nhiên tuyên bố chủ quyền với phần lớn Biển Đông và đang bồi đắp các đá để biến thành đảo nhân tạo với tốc độ lớn. Hồi tháng hai, Philippines từng cảnh báo rằng các tàu hút bùn của Trung Quốc đã bắt đầu công việc tại đây. Manila cũng tuyên bố chủ quyền với đá này.

Dù đã có những động thái mạnh mẽ hơn trước đây đối với hoạt động xây đảo nhân tạo của Trung Quốc tại biển Đông, Washington vẫn đang bị xem là lúng túng, bế tắc trước sự quyết liệt của Bắc Kinh và do dự của ASEAN.

Với Washington, hoạt động xây đảo nhân tạo của Trung Quốc đã giúp họ có thêm được những đồng minh trong khu vực, vốn đang ngày một lo ngại trước thái độ quyết liệt của Bắc Kinh trong vấn đề biển đảo. Mà một trong những ví dụ mới nhất, theo tờ Financial Times, đó là chuyến công du Việt Nam mới đây của Bộ trưởng quốc phòng Ashton Carter, người đã cam kết hỗ trợ tàu tuần tra cho hải quân Việt Nam.

Bộ trưởng quốc phòng Mỹ Ashton Carter đã yêu cầu Trung Quốc ngừng hành động gây tổn hại an ninh khu vực (Ảnh: AP)

Dù vậy, vẫn có một hạn chế nhất định trong mức độ các quốc gia trong khu vực sẵn lòng cùng bắt tay ứng phó với Trung Quốc, dù nước này đã bồi đắp tới 800ha trong vòng 18 tháng qua, vượt xa mức độ bồi đắp của tất cả các bên có tranh chấp khác cộng lại, ông Carter khẳng định.

Chính quyền của ông Obama cũng không thực sự chắn chắn về việc liệu họ sẽ “mạnh tay” với Trung Quốc ra sao, trước những diễn biến mà giới chức Washington xem như kế hoạch trong dài hạn của Bắc Kinh nhằm kiểm soát các vùng biển trong khu vực.

Đến nay, Trung Quốc tuyên bố chủ quyền với khoảng 90% diện tích Biển Đông, một khu vực có nhiều bên khác cũng tuyên bố chủ quyền, như Việt Nam, Philippines và Malaysia.

Tuy vậy, Washington lại có vẻ ngày càng không thấy thoải mái với vai trò dẫn dẵn các nỗ lực đối phó với Bắc Kinh, khi những nỗ lực ngoại giao nhằm đạt được sự đồng thuận trong khu vực Đông Nam Á về cách thức hành động vẫn gặp khó khăn.

“Sự khó chịu của Mỹ rõ ràng nằm ở chỗ tất cả các quốc gia Đông Nam Á, ngoại trừ Philippines, không muốn đưa ra lựa chọn rõ ràng giữa Trung Quốc - đối tác thương mại chính của họ, và Mỹ, người đảm bảo an ninh chính trong khu vực”, Euan Graham, đến từ viện nghiên cứu Lowy tại Sydney khẳng định.

Vấn đề thứ hai đó là mỗi bên có tranh chấp đều đang quản lý những hòn đảo riêng của mình, và một số cũng tiến hành hoạt động cải tạo đảo. Tại Đối thoại Shangri-La hồi tháng trước, ông Carter đã kêu gọi các bên ngừng hoạt động này.

Các nỗ lực ngoại giao khác, bao gồm “bộ quy tắc ứng xử” chung giữa các thành viên của ASEAN - mà 4 trong số đó có tuyên bố chủ quyền tại Biển Đông - với mục tiêu đưa những cam kết không bồi lấn đảo vào một văn kiện mang ngôn từ có tình ràng buộc pháp lý, đồng thời gia tăng áp lực ngoại giao lên Trung Quốc.

ASEAN hiện vẫn có những quan điểm khác nhau, giữa những nước không có tranh chấp chủ quyền có chiều hướng thân thiện với Trung Quốc, và những nước còn lại. Trong khi đó Bắc Kinh vẫn đang tìm cách thương thảo với từng bên có tranh chấp.

Trung Quốc cải tạo các bãi đá mạnh hơn bất kỳ bên có tranh chấp nào khác trên Biển Đông (Ảnh: US Navy)

“Một cách không hoa mỹ, ai đó có thể nói rằng Trung Quốc muốn chia để trị”, ông Ong Keng Yong, cựu Tổng thư ký ASEAN và hiện là phó chủ tịch Trường quốc tế học S Rajaratnam tại Singapore khẳng định.

Philippines, Malaysia và Brunei đều tuyên bố chủ quyền với một phần của quần đảo Trường Sa, trong khi Trung Quốc, Việt Nam và Đài Loan khẳng định chủ quyền với toàn bộ quần đảo này. Việt Nam hiện kiểm soát nhiều đảo hơn Trung Quốc.

Tuy nhiên, những nỗ lực nạo vét, bồi đắp của Trung Quốc, với mục tiêu xây dựng hạ tầng quân sự, trong đó có đường băng dài 3km, vượt xa các quốc gia khác.

Các nhà phân tích Mỹ lo ngại rằng bước đi tiếp theo của Trung Quốc là tuyên bố chủ quyền đối với không phận trên Biển Đông, bằng cách tuyên bố lập vùng nhận dạng phòng không một khi đường băng hoàn tất.

“Mối lo ngại hiện tại đó là Trung Quốc sẽ biến Biển Đông thành cái ao nhà”, Rajeev Ranjan Chaturvedy đến từ Viện Nam Á tại Singapore cho biết.

Đối diện với sự mong chờ xen lẫn thiếu quyết đoán từ phía các đối tác, giới chức Mỹ thừa nhận họ cần làm nhiều hơn để đối phó với các hành động phô trương sức mạnh của Trung Quốc, dù ngay bên trong chính quyền của Tổng thống Obama vẫn chưa đạt được sự đồng thuận về cách thức phản ứng.

Washington mới đây “thổi thêm nhiệt” vào Biển Đông khi mời một nhóm phóng viên CNN lên chuyến bay do thám qua hòn đảo Trung Quốc tuyên bố chủ quyền, và phát sóng những tuyên bố hăm dọa của quân đội Trung Quốc dưới mặt đất.

Đi xa hơn hành động này, Washington đang cân nhắc thực hiện cái gọi là “tự do hàng hải”, với việc điều tàu chiến tới gần các hòn đảo và cấu trúc đất Trung Quốc đang cải tạo. Mục tiêu không phải thách thức những tuyên bố chủ quyền cụ thể, mà bản thân Mỹ luôn tuyên bố trung lập, mà để cho thấy Mỹ không công nhận những bãi cát đó là các hòn đảo có vùng nước chủ quyền riêng.

Tuy vậy, Mỹ vẫn lo lắng rằng một phản ứng quá mạnh có thể đẩy căng thẳng leo thang, trở nên bị xa lãnh bởi các đồng minh và đối tác trong khu vực, hoặc thậm chí dẫn tới một cuộc đụng độ với hải quân Trung Quốc.

Bonnie Glaser, chuyên gia đến từ Trung tâm nghiên cứu chiến lược quốc tế tại Washington cho rằng, “điều quan trọng với Mỹ là có được sự ủng hộ cho các hành động của mình trên Biển Đông, nếu không phải từ toàn thể các thành viên ASEAN thì cũng từ một nhóm chủ chốt”, bà Glaser nói. “Khi không có những tham vấn đầy đủ, các sáng kiến ngoại giao sẽ thất bại”.

Nhưng những sự hợp tác như vậy vẫn còn là mục tiêu xa vời, ông Graham nói. “Đông Nam Á với Mỹ là một nhóm khán giả không kiên định, bởi không ai muốn đi quá xa - mọi người đều có ý tưởng khác nhau về vị trí tối ưu họ muốn có được giữa Mỹ và Trung Quốc”.

Dù được Trung Quốc quảng bá rộng rãi từ năm 2013 nhưng để trở thành hiện thực, kế hoạch “Con đường tơ lụa” sẽ phải đối mặt với những thách thức to lớn, từ mối nghi ngại về an ninh của Bắc Kinh với Pakistan hay những tuyến đường sắt Á - Âu “vắng khách”.

Bản đồ con đường tơ lụa. (Ảnh: silkroadcn.com)

Được cựu Tổng bí thư Giang Trạch Dân khởi xướng từ năm 1996, lý thuyết về Con đường tơ lụa đã được các lãnh đạo Trung Quốc dùng để thúc đẩy hợp tác kinh tế giữa Trung Quốc với những nước khác trong khu vực Trung Á, Nam Á, Trung Đông - châu Phi và châu Âu. 

Đến năm 2013, nhà lãnh đạo mới của Trung Quốc Tập Cận Bình đã phát triển lý thuyết này và sáp nhập những dự án đã có thành hai sáng kiến lớn là “Một vành đai, một con đường”.

Sáng kiến “Một vành đai, một con đường” bao gồm 2 dự án lớn là “Vành đai kinh tế con đường tơ lụa” và “Con đường tơ lụa trên biển thế kỷ 21”. Sáng kiến trên nhằm tạo ra một hành lang đường bộ phía bắc và một hành lang hàng hải phía nam nối Trung Quốc với châu Âu. 

Mối nghi ngại an ninh với Pakistan

Để từng bước hiện thực hóa Con đường tơ lụa, Trung Quốc đã đầu tư tài chính rầm rộ vào nhiều công trình xây dựng tại các nước liên quan. Trung Quốc bỏ tiền vào xây dựng đường cao tốc Karakoram nối Trung Quốc với Pakistan, phát triển cảng Gwandar tại khu vực biển Ả- rập từ những năm 1990. 

Năm 2013, Trung Quốc và Pakistan đã lên kế hoạch cho một Hành lang kinh tế Trung Quốc - Pakistan nối cảng Gwandar với khu vực phía tây khu tự trị Tân Cương của Trung Quốc. Theo ông Tập Cận Bình, hành lang kinh tế này sẽ là “một dự án trọng tâm của sáng kiến “Vành đai và Con đường”.

Tuy nhiên, dù dự án này đã có một quá trình hình thành và hợp tác lâu năm nhưng thành quả đem lại vẫn còn hạn chế. Lý do chủ yếu là vì sự cảnh giác về mặt an ninh với Pakistan. 

Khi ông Tập Cận Bình hủy bỏ kế hoạch thăm Pakistan vào cuối tháng 9 vừa rồi do tình hình bất ổn và phức tạp tại đây, thì một số nhà phân tích cho rằng tiến triển của Hành lang kinh tế Trung Quốc-Pakistan sẽ bị trì hoãn. 

Tuy nhiên, ông Tập đã xoa dịu mối nghi ngờ này bằng chuyến thăm cấp nhà nước lần đầu tiên đến Pakistan vào tháng 4 vừa qua cùng với những hợp đồng trị giá hàng tỉ USD, và đặt Hành lang kinh tế Trung Quốc- Pakistan vào vị trí tâm điểm trong quan hệ hợp tác song phương. 

Tổng cộng, Trung Quốc đã tuyên bố chi 45 tỉ USD đầu tư xây dựng hạ tầng cơ sở năng lượng tại Pakistan. Những nỗ lực của ông Tập cho thấy Trung Quốc đang có những bước tiến nghiêm túc đối với dự án “Một vành đai, một con đường”.

Những tuyến đường sắt Á-Âu “vắng khách”

Tour du lịch Con đường tơ lụa (Ảnh: ecfr.edu)

Trung Quốc cũng đã và đang đầu tư vào các cảng biển, các vị trí chiến lược xung quanh Châu Á và những nơi khác. Trong những năm gần đây Trung Quốc đã tài trợ cho việc xây dựng một số cảng tại Sri Lanka, Bangladesh ở Châu Á, và Hà Lan, Tây Ban Nha ở Châu Âu. 

Ngoài ra, Trung Quốc cũng đầu tư dài hạn vào việc xây dựng các đường sắt xuyên Á-Âu. Ngoài đường tàu xuyên Siberi nối Mátxcơva và khu vực Đông Bắc Á. Hiện nhiều đường tàu hỏa do Trung Quốc đầu tư đã được đưa vào hoạt động và sử dụng để chuyên chở hàng hóa giữa Trung Quốc và Nga (qua Kazakhstan) và nối tiếp đến Châu Âu. 

Có thể kể ra những tuyến đường: Trùng Khánh nối với Duisburg (Đức), Nghĩa Ô nối Madrid (Tây Ban Nha và Thành Đô nối Lodz (Ba Lan). Năm ngoái, Trung Quốc, Hungary và Serbia thông báo việc xây dựng một tuyến đường sắt từ Belgrade đến Budapest là một phần của Con đường tơ lụa.

Một câu hỏi được đặt ra ai sẽ là người cần đến mạng lưới đường sắt mới này? Trung Quốc có nhiều lý do để thúc đẩy quá trình xây dựng đường sắt ở khu vực Châu Á, Trung Đông- Châu Phi và Châu Âu. Những lý do đó liên quan đến các mặt địa chiến lược, vấn đề tiếp cận với nguồn nguyên liệu thô như dầu mỏ, và tìm kiếm thị trường mới. Ngoài ra, còn có động lực tạo công ăn việc làm. Hiện hàng chục ngàn công nhân Trung Quốc hiện đang làm việc tại các dự án ở Pakistan, chỉ riêng ở Karakoram con số đã lên tới 20.000 người.

Trung Quốc có thể thu được lợi nhuận tầm ngắn hạn ở việc đầu tư vào cơ sở hạ tầng, nhưng về mặt dài hạn, rõ ràng sẽ là một vấn đề nếu chẳng quốc gia nào dám sử dụng cơ sở hạ tầng đó. Hiện hàng hóa được vận chuyển từ Trung Quốc đến Châu Âu nhiều hơn là chiều ngược lại mà lợi nhuận từ vận chuyển đường sắt phụ thuộc vào nhu cầu của cả hai bên.

Cho dù kế hoạch xây dựng Con đường tơ lụa mới của Trung Quốc có trở thành hiện thực hay không, thì những quốc gia mà Trung Quốc đang lôi kéo tham gia vào dự án này nên nghiên cứu chi tiết về những lợi ích cũng như những điểm bất lợi thay vì nhảy vào bất cứ một cơ hội thông thương nào mà Trung Quốc đưa ra. 

Các nước này phải cân nhắc kỹ những dự án nào chỉ phục vụ cho lợi ích ngắn hạn và dài hạn của Trung Quốc, và những dự án nào có cả lợi ích cho các bên tham gia. Đây là những câu hỏi mà các quốc gia nên tự tìm câu trả lời trước khi đồng ý trở thành đối tác của Bắc Kinh trong Con đường tơ lụa.

Cặp tàu tên lửa tấn công nhanh với vũ khí hiện đại... đã được bàn giao cho lực lượng hải quân nhằm góp phần nâng cao sức mạnh chiến đấu bảo vệ chủ quyền biển đảo.

Tàu tên lửa tấn công nhanh có sức chiến đấu cao, trang bị vũ khí hiện đại. Ảnh:Duy Khánh.

Tổng công ty Ba Son (Tổng cục Công nghiệp Quốc phòng), chiều 2/6 tổ chức lễ bàn giao hai tàu tên lửa (cặp số 2) lớp 12418 mang số hiệu 379 và 380 cho Quân chủng Hải quân. Đây là 2 trong 6 tàu tên lửa do Tổng công ty Ba Son ký hợp đồng đóng mới cho Quân chủng Hải quân từ năm 2009, trên cơ sở hợp đồng chuyển giao công nghệ giữa Việt Nam và Liên bang Nga.

Theo thông tin từ Tổng công ty Ba Son, hai tàu trên được khởi đóng từ tháng 10/2011. Vào tháng 4, cả hai tàu được nghiệm thu kỹ thuật bắn đạn thật ở cấp Quân chủng Hải quân và Bộ Quốc phòng thành công trước khi bàn giao. Trong quá trình đóng cặp tàu này, Ba Son đã tuân thủ nghiêm ngặt quy trình, công nghệ, đảm bảo chất lượng, mỹ thuật theo đúng hợp đồng. 

Khi chiến đấu, tàu có khả năng tác chiến độc lập hoặc hiệp đồng tác chiến, giải quyết nhanh trận đánh then chốt trên biển theo cách đánh của chúng ta một cách hiệu quả. Ảnh: Duy Khánh.

Chuẩn đô đốc, thiếu tướng Nguyễn Văn Ninh, Phó tư lệnh Hải quân cho biết tàu tên lửa tấn công nhanh 12418 có sức chiến đấu cao, trang bị vũ khí hiện đại, đồng bộ, có tính năng ưu việt, hỏa lực mạnh, cơ động nhanh. Khi chiến đấu, tàu có khả năng tác chiến độc lập hoặc hiệp đồng tác chiến, giải quyết nhanh trận đánh then chốt trên biển một cách hiệu quả.

Tháng 6/2014, 2 tàu tên lửa loại này mang số hiệu 377 và 378 đã được bàn giao cho Quân chủng Hải quân, góp phần nâng cao sức mạnh chiến đấu bảo vệ chủ quyền biển đảo và vùng đặc quyền kinh tế của Tổ quốc.

Tàu 380 bắn tên lửa trên biển. Ảnh: Duy Khánh

Tàu tên lửa Molnya 12418 được trang bị bốn dàn phóng tên lửa Uran - E với tổng số 16 tên lửa, cự ly bắn 130 km, một pháo hạm tự động AK - 176M, cự ly bắn khoảng 15 km, cao 11 km và tốc độ khoảng 120-130 viên/phút. Tàu cũng trang bị hai pháo 6 nòng tự động AK630, có tầm bắn 4-5 km, tốc độ bắn 4.000 - 5.000 viên/phút.

Loạt hành vi phô diễn sức mạnh mà Bắc Kinh thực hiện gần đây kết hợp với việc nước này đưa vũ khí tới đảo nhân tạo trên Biển Đông gây nguy cơ châm ngòi khủng hoảng quân sự trong tương lai, các chuyên gia quốc tế cảnh báo.

Hình ảnh do hải quân Mỹ đưa ra hôm 21/5 cho thấy hàng chục máy nạo hút cát Trung Quốc hoạt động trái phép tại đá Vành Khăn thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam. Ảnh: Reuters

Hình ảnh do máy bay trinh sát Mỹ chụp được cách đây khoảng một thángcho thấy hai khẩu pháo tự hành xuất hiện tại một trong những đảo nhân tạo Trung Quốc xây dựng trái phép trên Biển Đông. Dù pháo không gây ra mối đe dọa với máy bay hay tàu Mỹ nhưng chúng có thể vươn tới các đảo kế cận, theo Wall Street Journal.

Ông Mira Rapp Hooper, giám đốc Tổ chức Sáng kiến Minh bạch Hàng hải châu Á, chuyên theo dõi các diễn biến ở Biển Đông, cho hay, giới phân tích trước đó cũng phát hiện các hệ thống pháo trên ít nhất hai trong số những công trình bồi đắp của Trung Quốc ở quần đảo Trường Sa của Việt Nam.

"Đó là một bước leo thang và đáng lo ngại", Thượng nghị sĩ John McCain, chủ tịch Ủy ban Quân vụ Thượng viện Mỹ, trong buổi họp báo diễn ra ngày 29/5 tại TP HCM, nhận xét về động thái di chuyển vũ khí tới đảo tranh chấp trên Biển Đông của Trung Quốc.

"Nếu Trung Quốc triển khai khí tài quân sự đến chuỗi đảo nhân tạo thuộc quần đảo Trường Sa thì đó thật sự là một nước đi đầy nguy hiểm", Jonathan Eyal, người đứng đầu bộ phận nghiên cứu an ninh quốc tế tại Viện các Quân chủng Thống nhất Hoàng gia Anh (RUSI), nhận định.

Khủng hoảng quân sự

Mỹ điều chiến hạm Fort Worth tuần tra gần Trường Sa để thách thức tuyên bố chủ quyền phi lý của Trung Quốc. Ảnh: US Navy

Giáo sư Michael Pillsbury, cựu giám đốc Viện nghiên cứu Chiến lược Trung Quốc của Lầu Năm Góc, cho rằng loạt hành động phô trương sức mạnh hay những thay đổi trong chính sách quốc phòng mà Bắc Kinh thực hiện kết hợp với việc nước này triển khai vũ khí tới đảo nhân tạo sẽ châm ngòi cho một cuộc khủng hoảng quân sự trong tương lai.

Xinhua hôm 28/5 đưa tin, sau nhiều lần đối đầu với tàu chiến và máy bay Mỹ, quân đội Trung Quốc quyết định đưa một số hệ thống vũ khí tới tham gia cuộc diễu binh nhằm biểu dương lực lượng tại đảo Hải Nam. Những khí tài được triển khai gồm chiến đấu cơ J-10, máy bay chiến đấu hạng nặng WZ-10, xe tăng lội nước Type 63A, tên lửa chống tăng cùng các xe thiết giáp chỉ huy.

Vì Hải Nam có khả năng sẽ trở thành căn cứ quân sự chính của Trung Quốc nếu xung đột nổ ra trên Biển Đông nên Bắc Kinh muốn chuẩn bị tốt nhất cho người dân trên đảo để sẵn sàng đối phó với mọi tình huống giao tranh, hãng thông tấn nhà nước Trung Quốc cho biết thêm.

Theo ông Eyal, "những động thái quân sự gần đây đã phơi bày mưu đồ của Trung Quốc muốn áp đặt quyền kiểm soát lên một trong những tuyến đường biển nhạy cảm bậc nhất thế giới. Chúng cũng cho thấy tham vọng lâu dài của nước này: duy trì hiện diện quân sự thường trực" trên Biển Đông.

Dù thượng nghị sĩ McCain đã nêu rõ nguy cơ xung đột quân sự giữa Mỹ và Trung Quốc "vẫn còn khá xa xôi" nhưng rõ ràng việc Bắc Kinh phô diễn những vũ khí tối tân tại đảo Hải Nam là một nước cờ chính trị nhằm chứng minh rằng họ đang chuẩn bị cho một kịch bản đối đầu quân sự cuối cùng.

Mỹ và các quốc gia khác trong khu vực sắp vướng vào một tình thế mới với nhiều rủi ro hơn trước, ở đó "Trung Quốc không chỉ đơn thuần khẳng định chủ quyền mà còn ra sức củng cố chúng bằng quân sự", ông Eyal nhấn mạnh.

Trung Quốc hôm 26/5 công bố Sách trắng Quốc phòng, tài liệu về chiến lược quân sự và những yêu cầu thay đổi trong tư duy quốc phòng của nước này. Ngoài đề ra yêu cầu quân đội phải thay đổi tư duy "coi trọng lục quân, xem nhẹ hải quân", Sách trắng lần này còn nhấn mạnh những nguy cơ an ninh mà Trung Quốc đang gặp phải, đặc biệt trên vấn đề biển đảo, trong bối cảnh căng thẳng Mỹ - Trung trên Biển Đông gia tăng.

Global Times, phụ bản của People's Daily, cơ quan ngôn luận của đảng Cộng sản Trung Quốc, nhân cơ hội này, khẳng định Bắc Kinh không muốn chiến tranh nhưng nếu mục đích cuối cùng của Washington là buộc họ phải ngừng các hoạt động trên Biển Đông thì Chiến tranh Thế giới thứ ba là "không thể tránh khỏi". Tờ báo này đồng thời thêm rằng mọi hành vi can thiệp từ các quốc gia bên ngoài đều có thể khiến xung đột bùng phát và Trung Quốc "sẵn sàng chấp nhận".

Giọng điệu có phần hung hăng cho thấy Bắc Kinh vẫn không hề có ý định từ bỏ việc mở rộng phi pháp các đảo nhân tạo trên Biển Đông. Sự khăng khăng cùng những đánh giá sai lầm của Trung Quốc về tình thế hiện tại là yếu tố nguy cơ khiến "căng thẳng leo thang nhanh chóng và trở thành một cuộc chiến tranh toàn diện", ông Robert Dujarric, giám đốc Viện nghiên cứu châu Á Đương đại thuộc Đại học Temple, bình luận.

Washington, tại hội nghị an ninh châu Á cuối tuần qua, khẳng định sẽ đóng vai trò chủ chốt trong việc đảm bảo tự do hàng hải và an ninh trên Biển Đông. Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Ashton Carter nói hành động của Trung Quốc đang "làm xói mòn an ninh khu vực châu Á - Thái Bình Dương" và Mỹ "có mọi quyền hợp pháp để quan tâm và tham gia".

Theo Jonathan Pollack, chuyên gia nghiên cứu quan hệ Mỹ-Trung tại Viện Brookings, Washington, câu hỏi quan trọng nhất vào lúc này là Trung Quốc sẽ làm gì sau khi chuyển vũ khí tới đảo nhân tạo ở Biển Đông? Tiếp tục quá trình xây dựng hay tận dụng sức mạnh quân sự để đánh bật các nước khác khỏi tranh chấp?

Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Ahston Carter ngày 30/5 tuyên bố sáng kiến “An ninh biển Đông Nam Á” trị giá 425 triệu USD nhằm hỗ trợ hải quân các nước trong khu vực nâng cao năng lực. Lầu Năm Góc cho biết sẽ sát cánh cùng đồng minh trước những biến động tại Biển Đông.

Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Ashton Carter. (Ảnh: Bộ Ngoại giao Mỹ)

Trong phiên thảo luận buổi sáng 30/5 tại Đối thoại Shangri La lần thứ 14 đang diễn ra ở Singapore, ông Ashton Carter cho hay Mỹ đặc biệt lo lắng về tốc độ và quy mô hoạt động lấn đất ở Biển Đông.

Ông Carter phát biểu: “Đến giờ vẫn chưa rõ là Trung Quốc sẽ còn đi đến đâu. Đó là nguyên nhân vùng biển này đang trở thành nguồn cơn căng thăng ở khu vực”. Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ lên án những hành động của Trung Quốc đang làm tăng nguy cơ tính toán sai và nảy sinh xung đột tại Biển Đông.

Ông Ahston Carter cũng nói rõ rằng yêu sách chủ quyền của Trung Quốc ở Biển Đông là "vô lý" và Mỹ không công nhận phạm vi lãnh hải 12 hải lý kể từ các đảo nhân tạo và bãi đá của Trung Quốc.

Bộ trưởng Quốc phòng Carter cho biết Mỹ sẽ tiếp tục bảo vệ quyền tự do hàng hải, tự do hàng không: “Mỹ sẽ đến, bằng máy bay, tàu và hoạt động ở bất cứ nơi nào mà luật pháp quốc tế cho phép. Bởi sau cùng, việc biến mấy đá ngầm thành sân bay không tạo ra chủ quyền và cho phép Trung Quốc ngăn cản tự do hàng hải hay hàng không”, ông Ashton Carter nhấn mạnh.

Nhằm đối phó với tình hình mới, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ cho biết Washington sẽ đẩy mạnh các hoạt động tăng cường xây dựng năng lực trên biển ở khu vực. Ông nhấn mạnh Mỹ sẽ đem các hệ thống do thám mới tới khu vực. 

“Mỹ luôn sát cánh cùng các đồng minh và đối tác như Úc, Nhật Bản, Thái Lan, Philippines... để duy trì hòa bình và ổn định của châu Á-Thái Bình Dương và sẽ tiếp tục làm vậy".

Trong bài phát biểu tại Đối thoại Shangri-La, Bộ trưởng Ashton Carter tuyên bố Bộ Quốc phòng Mỹ sẽ thiết lập "Sáng kiến An ninh biển Đông Nam Á” đồng thời cho biết Quốc hội Mỹ đã phê chuẩn 425 triệu USD cho các nỗ lực xây dựng năng lực trên biển ở Đông Nam Á. Đề xuất trên hôm qua cũng nhận được sự ủng hộ của phái đoàn các nghị sỹ đến từ cả hai đảng của Mỹ đến dự Đối thoại Shangri-La. 

Bên cạnh đó, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ cũng nhắc tới Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) với vai trò chìa khóa mở ra các cơ hội hợp tác kinh tế to lớn, không chỉ cho Mỹ mà còn cho các quốc gia ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương. 

Đối thoại Shangri-La, được Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (IISS) có trụ sở London (Anh) tổ chức, là diễn đàn để các nước thảo luận những về đảm bảo an ninh trong khu vực châu Á-Thái Bình Dương. Đối thoại năm nay có sự quy tụ của 26 Bộ trưởng Quốc phòng đến từ các nước trong khu vực.

Trước những diễn biến thời gian qua tại Biển Đông, quân Giải phóng nhân dân Trung Quốc (PLA) đã quyết định điều các hệ thống vũ khí, trong đó bao gồm cả những mẫu máy bay chiến đấu thế hệ mới, tới đảo Hải Nam.

Máy bay J-10 (Ảnh: WantChinaTimes)

Tân Hoa Xã dẫn thông báo của PLA ngày 28/5 cho hay những hệ thống vũ khí đã cập cảng Xiuying ở thành phố Hải Khẩu gồm máy bay chiến đấu J-10, tàu chiến WZ-10, xe tăng Type 63A, xe chở tên lửa chống tăng và xe bọc thép chỉ huy.

Thông báo khẳng định ưu tiên hàng đầu trong quyết định triển khai các loại vũ khí tối tân nêu trên là để đề phòng các trường hợp xảy ra xung đột trong thời gian tới tại vùng biển mà Trung Quốc đang có tranh chấp chủ quyền với các quốc gia khác.

Cách đây không lâu, tàu chiến USS Fort Worth của Hải quân Mỹ đã bị tàu hộ vệ được trang bị tên lửa dẫn đường của Hải quân Trung Quốc bám đuổi khi hoạt động tại Biển Đông.

Sau đó, máy bay trinh sát P-8 của Hải quân Mỹ cũng liên tục nhận được những tín hiệu cảnh báo từ Hải quân Trung Quốc khi bay gần bãi Đá Chữ Thập để theo dõi các hoạt động cải tạo đất của Trung Quốc tại đây.

Trong một diễn biến khác, tờ Thời báo Hoàn cầu tuyên bố rằng Trung Quốc sẵn sàng chiến tranh nếu Mỹ và các quốc gia khẳng định chủ quyền ở Biển Đông tiếp tục yêu cầu nước này chấm dứt các hoạt động cải tạo đất.

Báo này khẳng định Bắc Kinh sẽ không e ngại bất cứ quốc gia nào, kể cả Mỹ, trong vấn đề nêu trên và các loại vũ khí tối tân được nước này điều tới đảo Hải Nam sẽ gửi đi một thông điệp cho thấy rõ việc Trung Quốc đã sẵn sàng sử dụng “vũ lực”.

Thượng nghị sĩ John McCain, Chủ tịch Ủy ban quân vụ Thượng viện Mỹ, đã đề xuất cung cấp hàng trăm triệu USD nhằm trợ giúp huấn luyện và trang bị cho lực lượng vũ trang của các nước Đông Nam Á có tranh chấp lãnh thổ với Trung Quốc.

Thượng nghị sĩ John McCain (Ảnh: Guaridan)

Ông McCain đã đưa ra đề xuất "Sáng kiến Biển Đông" trong một phần chỉnh sửa của Đạo luật ủy nhiệm quốc phòng 2016, dự kiến được đưa ra bỏ phiếu phê chuẩn vào cuối năm nay.

Đề xuất cho phép cung cấp tới 425 triệu USD trong vòng 5 năm cho các quốc gia, trong đó có Indonesia, Malaysia, Philippines, Thái Lan và Việt Nam để mua "thiết bị, quân nhu, huấn luyện và xây dựng quân sự quy mô nhỏ".

Chỉnh sửa trên đã được Ủy ban quân vụ Thượng viện thông qua hôm 14/5, với tỷ lệ 22 phiếu ủng hộ/4 phiếu chống, cho thấy sự ủng hộ mạnh mẽ của cả 2 đảng Dân chủ và Cộng hòa. Việc chỉnh sửa này cần được Thượng viện và Hạ viện phê chuẩn. Quốc hội Mỹ dự kiến sẽ bỏ phiếu về Đạo luật ủy nhiệm quốc phòng 2016 vào cuối năm nay.

Đề xuất của Thượng nghị sĩ McCain diễn ra trong bối cảnh căng thẳng đang gia tăng trên Biển Đông, nơi Trung Quốc đã đẩy mạnh hoạt động bồi đắp, xây dựng đảo nhân tạo tại quần đảo Trường Sa.

Ngày 29/5, Mỹ cho biết Trung Quốc đã đặt các hệ thống pháo di động trên một đảo nhân tạo ở Biển Đông, một động thái mà ông McCain gọi là "gây lo ngại và làm leo thang căng thẳng".

Phát biểu tại Thành phố Hồ Chí Minh ngày 29/5 trong khuôn khổ chuyến thăm Việt Nam, ông McCain nói rằng Mỹ cần "thực hiện các biện pháp cụ thể để ngăn chặn Trung Quốc tiếp tục các hành động kiểu này".

Washington đã bày tỏ lo ngại về tốc độ và quy mô hoạt động bồi đắp của Trung Quốc ở Biển Đông. Washington nói rằng hoạt động bồi đắp của Trung Quốc đã bổ sung hơn 800 ha tại 5 tiền đồn ở Trường Sa, trong đó có hơn 600 ha chỉ từ đầu năm tới nay.

Mỹ đã triển khai bổ sung các nguồn lực quân sự tới châu Á-Thái Bình Dương, một phần trong chiến lược tái cân băng sang châu Á và trợ giúp tăng cường khả năng phòng phủ của các quốc gia trong khu vực cũng như hối thúc một lập trường đoàn kết hơn nhằm đối phó với Trung Quốc.

Một số quốc gia thành viên ASEAN, trong đó có Philippines và Việt Nam, đã lên tiếng chỉ trích mạnh mẽ các hành động của Trung Quốc ở Biển Đông, nhưng khối này về tổng thể vẫn bị chia rẽ về vấn đề Biển Đông và miễn cưỡng can thiệp.

Chuyên gia cho hay IS đã tạo ra một “đội quân cực đoan” ở Đông Nam Á và sẵn sàng mở các cuộc tấn công khủng bố vào các quốc gia trong khu vực.

Ngày 29.5, một chuyên gia phân tích thuộc Trường Nghiên cứu Quốc tế S. Rajaratnam ở Singapore cho hay phiến quân Nhà nước Hồi giáo (IS) đã xác định các quốc gia Đông Nam Á là những mục tiêu tiềm năng và đang lên kế hoạch tấn công.

Ông Jasminder Singh, người đưa ra thông tin trên, cho biết: “Người ta đã biết đến sự hiện diện của các chiến binh Đông Nam Á trong hàng ngũ IS, nhưng điều ít người nhận ra là IS đang xây dựng chiến lược phát động cuộc thánh chiến toàn cầu”.

Tuyên bố trên của ông Singh được đưa ra trong bối cảnh nhà chức trách Singapore đang được đặt trong tình trạng báo động sau khi 2 thiếu niên nước này bị bắt vì các tội danh liên quan đến khủng bố.

Ông Singh cho rằng IS đang gây ra mối đe dọa rất lớn cho khu vực Đông Nam Á. Ảnh minh họa

Từ hồi tháng Chín năm ngoái, các chuyên gia chống khủng bố quốc tế đã cảnh báo về một nhóm chiến binh Đông Nam Á mới được thành lập có tên là Katibah Nusantara. Mục đích của nhóm này là tuyển mộ những người muốn gia nhập phiến quân IS ở Iraq và Syria.

Theo những thông tin tình báo gần đây nhất, nhóm Katibah Nusantara đang gây ra mối đe dọa rất lớn cho các quốc gia Đông Nam Á, đặc biệt là Malaysia, Indonesia, Philippines và Singapore.

Theo ông Singh, các chiến binh trong nhóm Katibah Nusantara đóng vai trò lớn trong việc kết nối mạng lưới cực đoan ở khu vực Đông Nam Á, tạo ra cái mà ông gọi là “quá trình toàn cầu hóa” của phiến quân IS.

Chuyên gia này cho biết: “Katibah Nusantara đã mở rộng chương trình tuyển mộ của mình bằng việc tung ra các video và ấn phẩm tuyên truyền bằng tiếng Malay. Nhiều khả năng nhóm này sẽ đóng vai trò quan trọng trong mục tiêu chiến lược của IS là thành lập một Nhà nước Hồi giáo trên toàn thế giới. Những chiến binh trở về từ Iraq và Syria có thể được huy động để tấn công khủng bố ở Đông Nam Á”.

Trong những tháng gần đây, nhà chức trách Malaysia và Indonesia đã liên tiếp bắt giữ hàng chục phần tử cực đoan bị tình nghi dính líu tới IS. Hồi tháng trước, cảnh sát Malaysia đã xác định được khoảng 70 thành viên lực lượng vũ trang nước này đã gia nhập IS.

Ông Singh cho hay: “Việc cảnh sát Malaysia phá được kế hoạch tấn công của những kẻ ủng hộ IS là dấu hiệu cho thấy mức độ nguy hiểm của nhóm Katibah Nusantara trong khu vực”.

Trong một bài viết gần đây trên mạng xã hội, IS đã xác định Singapore là một mục tiêu tiềm năng cho các nhóm phiến quân thân IS mới thành lập ở Philippines. Theo ông Singh, các quốc gia trong khu vực Đông Nam Á cần phải huy động mọi nguồn lực để có thể đối phó với một “đội quân cực đoan” đang manh nha hình thành.

Theo Trí Dũng (IBT / Danviet.vn)

Mỹ có thể thúc đẩy tổ chức hội nghị đa phương nhằm ngưng việc quân sự hóa ở Biển Đông, đồng thời củng cố quân sự cho Philippines để đối trọng sức mạnh với Trung Quốc, ngăn Bắc Kinh biến giấc mộng độc chiếm khu vực thành hiện thực.

Mỹ điều chiến hạm Fort Worth Mỹ tuần tra gần Trường Sa để thách thức tuyên bố chủ quyền phi lý của Trung Quốc. Ảnh: US Navy

"Nhiều tàu của Trung Quốc đang lưu thông trên mặt biển, từ chiến hạm đến tàu bảo vệ bờ biển. Chúng đều được lắp đặt radar giám sát trên không", một trung tá Mỹ mô tả cảnh tượng nhìn từ máy bay trinh sát Mỹ P8-Poisedon, khi đang tuần tra trên một đảo nhân tạo Bắc Kinh đang xây dựng ở Biển Đông. Trung Quốc đơn phương tuyên bố chủ quyền với hầu hết diện tích Biển Đông và đẩy mạnh hoạt động cải tạo, bồi đắp tại các bãi đá ở quần đảo Trường Sa, bất chấp sự phản đối từ Mỹ và các nước khác trong khu vực.

Theo Jon Hemmings, chuyên gia từ Diễn đàn Chiến lược và Nghiên cứu Quốc tế Thái Bình Dương, ý đồ của Trung Quốc mang ý nghĩa về địa chính trị. Tiềm năng năng lượng và nguồn cá dồi dào là những yếu tố quan trọng khiến Trung Quốc muốn hiện thực hóa yêu sách chủ quyền ở Biển Đông, nhưng về cơ bản, hành vi khiêu khích của Trung Quốc là nhằm kiểm soát một trong những tuyến thương mại biển sầm uất nhất nhất thế giới.

Đây là thực chất là bước đầu tiên trong chiến lược ba mũi nhọn của nước này. Đầu tiên, Trung Quốc muốn thống trị Biển Đông với lực lượng quân sự nước mình. Thứ hai, Bắc Kinh muốn sử dụng sự kiểm soát này để thể hiện nguyên trạng khu vực đang thay đổi, và Trung Quốc chính là nguyên nhân, là trung tâm của sự thay đổi này, khiến các nước Đông Nam Á phải chấp nhận và điều chỉnh theo hướng đó. Thứ ba, Bắc Kinh muốn gây áp lực lên Seoul, Manila và Tokyo, các đồng minh của Mỹ phụ thuộc nhiều vào tuyến đường biển đi qua Biển Đông.

Hemmings cho rằng cách Mỹ có thể đối phó Trung Quốc là đánh vào hai mũi, chính trị và quân sự. Để làm được điều đó, Mỹ cần kết hợp chặt chẽ với bạn bè và đồng minh khu vực châu Á-Thái Bình Dương.

Thúc đẩy đối thoại quốc tế

Mỹ luôn giữ quan điểm rằng vấn đề Biển Đông phải được thảo luận tại những diễn đàn khu vực chính như Diễn đàn Đông Nam Á (ARF), Hội nghị Thượng đỉnh Đông Á, và Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng các nước ASEAN Mở rộng. Tuy nhiên, Trung Quốc luôn phản đối quốc tế hóa vấn đề Biển Đông và khăng khăng rằng chỉ đàm phán song phương với từng nước liên quan.

Vì vậy, Mỹ nên thúc đẩy việc tổ chức một cuộc họp đa phương trong khu vực, nhằm dừng quân sự hóa trên biển. Sự kiện như vậy nên được thực hiện ít nhất trong vòng 6 tháng kể từ bây giờ, để Mỹ và đồng minh có thời gian phối hợp, tạo ra một cú hích ngoại giao với các nước còn chưa thể hiện quan điểm rõ ràng. Các nhà ngoại giao Mỹ có thể sử dụng Đối thoại Shangri-La, hội nghị an ninh thường niên của khu vực ở Singapore, vào cuối tuần để làm bước đệm thực hiện điều này.

Củng cố phòng thủ cho đồng minh

Để gây áp lực với Trung Quốc, Mỹ có thể hỗ trợ cho Philippines, đồng minh duy nhất liên quan trực tiếp đến tranh chấp Biển Đông để thay đổi chiếc lược quân sự. Với sự hỗ trợ của Mỹ, Nhật Bản và Australia, Philippines có thể thiết lập khả năng Chống tiếp cận, chống thâm nhập khu vực (A2/AD). Manila có thể xây dựng hệ thống radar, tên lửa phòng không và chống tàu di động vươn đến Biển Đông để chống lại mưu tính của Bắc Kinh là thống trị vùng biển và vùng trời trong và xung quanh khu vực.

Các cơ sở này chỉ mang tính phòng thủ và không khiêu khích, nhưng lại vô hiệu hóa được các căn cứ mới của Trung Quốc, khiến chúng mất tác dụng. Mỹ cũng có thể mời gọi các nước ASEAN khác quan tâm đến công nghệ quốc phòng để hợp tác, tiến hành chiến lược.

Nếu Bắc Kinh tiếp tục tăng cường lực lượng ở Biển Đông, Mỹ và đồng minh cũng sẽ làm điều tương tự. Nếu họ muốn giải quyết vấn đề này bằng biện pháp ngoại giao thì cả hai bên đều phải đóng băng các hoạt động gia tăng sức mạnh quân sự. 

Thực tế, Mỹ và đồng minh đã có một số bước đi để gây sức ép với Trung Quốc. Mỹ, Nhật hồi cuối tháng 4 hoàn thành bản Định hướng sửa đổi hợp tác quốc phòng Mỹ - Nhật, nêu rõ Tokyo sẵn sàng thực thi quyền phòng thủ tập thể, tức cho phép quân đội chiến đấu ở nước ngoài để bảo vệ đồng minh trong trường hợp họ bị tấn công. Washington còn kêu gọi Tokyo mở rộng tuần tra ra Biển Đông. Hai nước và Australia cũng đang gia tăng sức ảnh hưởng trong khu vực Đông Nam Á.

Hồi tháng 4/2014, Mỹ và Philippines ký kết thỏa thuận thời hạn 10 năm cho phép quân đội Mỹ tiếp cận và sử dụng các khu vực được chỉ định của Philippines, trong số đó có căn cứ không quân Bautista Antonio và hải quân Carlito Cunanan ở Palawan, giúp Mỹ có khả năng tiếp cận nhanh chóng đến khu vực Trung Quốc đang bồi đắp đảo nhân tạo ở Biển Đông. 

Bộ trưởng Quốc phòng Philippines tuần sau sẽ gặp người đồng cấp Mỹ với mong muốn Washington hỗ trợ nhiều hơn cho Manila trong tranh chấp Biển Đông. Một nguồn tin quân sự cho biết Philippines sẽ đề nghị Mỹ cung cấp thêm máy bay, tàu chiến và các hệ thống radar ven biển cũ.

Tuy nhiên, các chính sách của Mỹ và đồng minh vẫn đi chậm hơn diễn biến hiện nay và chưa có kìm hãm được Trung Quốc, khi nước này vẫn tiếp tục có những động thái làm leo thang căng thẳng như xây hải đăng hay có thể đã chuyển vũ khí đến khu vực tranh chấp. Bắc Kinh đang tiến nhanh hơn so với nhiều người có thể dự đoán. Rõ ràng Trung Quốc cảm thấy cần phải hiện thực hóa ý đồ thật nhanh, trước khi tốc độ tăng trưởng kinh tế của nước này chậm xuống như nhiều chuyên gia dự đoán.

Vì vậy, nếu Mỹ, đồng minh và các nước liên quan muốn ngăn chặn Trung Quốc trong tranh chấp Biển Đông, họ phải nghĩ nhanh hơn và làm nhanh hơn.

Bằng cách công bố video quay cảnh Trung Quốc cải tạo đảo, Mỹ đang phát đi tín hiệu sẽ có lập trường cứng rắn hơn về Biển Đông và tìm cách khuyến khích những đối tác ở châu Á hành động nhiều hơn.

Các tàu hút bùn của Trung Quốc hoạt động quanh đá Vành Khăn, thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam. Ảnh do Hải quân Mỹ chụp hôm 21/5. Ảnh: Reuters.

Quân đội Mỹ tuần trước công bố video quay từ một phi cơ giám sát, cho thấy các tàu hút bùn cùng nhiều tàu khác của Trung Quốc đang bận rộn với công việc biến các bãi đá thành đảo nhân tạo, xây đường băng và cầu cảng tại đó. Động thái này giúp đảm bảo vấn đề trên sẽ thống trị trong Đối thoại Shangri-La, theo Reuters.

Đối thoại Shangri-La là hội nghị an ninh thường niên quan trọng bậc nhất châu Á, quy tụ các quan chức cấp cao nhất về an ninh của 28 quốc gia. Đối thoại năm nay bắt đầu từ ngày mai tại Singapore, có sự tham dự của Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Ashton Carter và hàng trăm quan chức, chuyên gia quân sự đến từ khắp các nước.

Washington đang tiếp tục xoay trục quân sự sang châu Á, một phần là để đối phó với Bắc Kinh. Mỹ muốn các quốc gia Đông Nam Á có lập trường thống nhất hơn về việc Trung Quốc tăng tốc xây dựng trên một số bãi đá ở Biển Đông trong năm nay.

Đối thoại Shangri-La lần này chắc chắn sẽ tập trung bàn về căng thẳng trên Biển Đông. Trung Quốc kể từ đầu năm đã mở rộng thêm 6 km2 tại 5 tiền đồn trên các bãi đá ngầm thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam mà nước này đang kiểm soát.

"Những quốc gia này cần hiểu rõ (vấn đề)", một quan chức quốc phòng Mỹ giấu tên nói, đồng thời cho biết sẽ phản tác dụng nếu Mỹ đi đầu trong việc thách thức Trung Quốc. Các đối tác, bao gồm 10 thành viên Hiệp hội Các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), cần sớm có thêm hành động hợp nhất bởi "mọi việc đã xong xuôi nếu các bạn đợi thêm 4 năm nữa".

Philippines, quốc gia đồng minh của Mỹ, và Việt Nam đã lên tiếng phản đối những hành động của Trung Quốc nhưng ASEAN về tổng thể vẫn còn chia rẽ về vấn đề này. Tuy nhiên, do lo ngại gia tăng, các lãnh đạo trong ASEAN tháng trước đã ra tuyên bố chung, cho rằng hoạt động cải tạo đất làm xói mòn lòng tin và có thể gây hại đến hòa bình khu vực.

Giới chuyên gia bác bỏ ý tưởng sẽ sớm có một hành động chung về Biển Đông ở cấp độ ASEAN nhưng việc tăng cường hợp tác giữa một số quốc gia là hoàn toàn có thể. Nhật Bản đang xem xét tham gia cùng Mỹ tuần tra trên không ở vùng biển này. Tokyo và Manila dự kiến bắt đầu đối thoại về khuôn khổ pháp lý cho việc chuyển giao trang bị và công nghệ phòng thủ cùng hiệp ước cho phép binh sĩ Nhật Bản thăm Philippines trong tuần tới.

Phát biểu tại Honolulu trước khi tới Singapore, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Carter nhắc lại Washington yêu cầu chấm dứt hoạt động xây đảo, đồng thời nói Trung Quốc đang vi phạm những nguyên tắc "kiến trúc an ninh" và sự đồng thuận "tiếp cận phi cưỡng chế" của khu vực.

Trung Quốc ngang nhiên đòi chủ quyền với 90% diện tích Biển Đông, nơi được cho là giàu dầu mỏ và khí đốt, chồng lấn lên vùng biển của nhiều quốc gia khác như Việt Nam, Philippines.

Cho Trung Quốc một vài "giải pháp"

Nhằm tiếp thêm nghị lực cho các đồng minh, một phi cơ giám sát P-8 của Hải quân Mỹ đã cho phép phóng viên hãng tin CNN và tổ quay phim hải quân ghi lại hoạt động cải tạo đất của Trung Quốc ở quần đảo Trường Sa rồi công bố.

"Không ai muốn thức dậy vào một buổi sáng nào đó rồi phát hiện Trung Quốc đã xây vô số tiền đồn, tệ hơn nữa là trang bị chúng với các hệ thống quân sự", Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ Daniel Russel nói.

Ernest Bower, chuyên gia về Đông Nam Á tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế ở Washington, nhận định mục tiêu của Mỹ là thuyết phục Trung Quốc hướng đến giải quyết tranh chấp theo hệ thống quốc tế thay vì áp đặt yêu sách lãnh thổ trải khắp khu vực.

Trong tương lai gần, "tôi nghĩ người Mỹ sẽ cho Trung Quốc một vài giải pháp", ông Bower nói.

Giới chức Mỹ trước đó cho biết tàu hải quân có thể được điều động trong phạm vi 12 hải lý tính từ các đảo nhân tạo Trung Quốc xây dựng để chứng tỏ Washington không công nhận tuyên bố chủ quyền của Bắc Kinh tại đây.

Washington còn tiếp tục thúc đẩy chiến lược tái cân bằng sang châu Á, 4 năm kể từ khi Tổng thống Mỹ Barack Obama tuyên bố sự thay đổi chiến lược này, dù một số quốc gia thấy nó định hình quá chậm.

Mỹ cũng sửa lại các thỏa thuận an ninh với đồng minh Nhật Bản và Philippines, đồng thời tăng cường hệ thống phòng thủ tên lửa tại Nhật Bản nhằm để mắt đến Triều Tiên.

Thủy quân lục chiến Mỹ đang tham gia huấn luyện luân phiên ở Australia, các tàu chiến đấu ven biển hoạt động ngoài khơi Singapore và phi cơ giám sát P-8 đóng tại Nhật Bản đã thực hiện nhiều nhiệm vụ trong khu vực.

Về tổng thể, giới chức quốc phòng Mỹ thông báo hải quân nước này sẽ tăng cường hiện diện thêm 18% trong giai đoạn từ năm 2014 đến năm 2020. Washington hướng đến mục tiêu chuyển 60% tàu hải quân sang Thái Bình Dương vào năm 2020, tăng thêm 3% so với hiện nay.

Các quan chức quân sự Philippines nói có thể thấy rõ thay đổi của Mỹ thể hiện ở hoạt động tập trận, huấn luyện cùng các chuyến thăm của tàu, máy bay. Vấn đề trọng tâm đã chuyển từ chống chủ nghĩa khủng bố sang an ninh hàng hải, một quan chức nói.

Tuy nhiên, Trung Quốc dường như vẫn chưa có dấu hiệu bị ngăn cản. Bắc Kinh hôm 26/5 tổ chức lễ khởi công xây dựng hai hải đăng trên Biển Đông, đồng thời tuyên bố sẽ gia tăng "bảo vệ ở các đại dương" và chỉ trích các nước láng giềng có "hành động khiêu khích" trên những bãi ngầm, đá mà Trung Quốc tự nhận là của mình.

Hải quân Philippines ngày 27/5 cho biết đang cân nhắc mua các tàu ngầm như một phương tiện để “răn đe” trong khuôn khổ chương trình hiện đại hóa quân đội nước này, nhưng thừa nhận kế hoạch này sẽ không dễ dàng và khó có thể thực hiện trong “một sớm, một chiều”.

Các tàu chiến Mỹ và Philippines trong một cuộc tập trận chung. (Ảnh: AST)

ABS-CBN News dẫn lời Tư lệnh Hải quân Philippines, Phó Đô đốc Jesus Millan, cho biết thông tin trên. Khi được hỏi liệu mua tàu ngầm có phải là 1 phần trong chương trình hiện đại hóa quân đội Philippines, ông Millan trả lời: "Điều đó nằm trong kế hoạch của chúng tôi, nhưng nó không thể xảy ra trong một sớm một chiều... mà sẽ cần cả một quá trình”.

Phó đô đốc Millan cũng cho hay Hải quân Philippines đã thành lập 1 văn phòng phụ trách việc phát triển năng lực tàu ngầm. Theo ông, văn phòng này sẽ giúp hải quân nước này học thêm các kiến thức về các vũ khí quốc phòng thế hệ mới.

“Bởi kế hoạch này sẽ không dễ dàng, nên chúng tôi bước đầu đã thành lập một văn phòng … Một điều hết sức quan trọng đó là quân đội cần học hỏi thêm và chuẩn bị cho các binh lính sẽ điều khiển các trang thiết bị, cùng vũ khí, phương tiện mới”, Phó đô đốc Millan phát biểu.

Hồi tháng 12/2014, Phó Tư lệnh Hải quân Philippines, Chuẩn Đô đốc Caesar Taccad nói rằng lực lượng này đang cân nhắc mua ít nhất 3 tàu ngầm để tăng cường “khả năng răn đe”.

Hiện Biển Đông đang dậy sóng với những hành động hung hăng, ráo riết xây đảo nhân tạo của Trung Quốc tại các vùng tranh chấp với các nước láng giềng, trong đó có Việt Nam và Philippines. Phó Tư lệnh Hải quân Philippines Taccad nhận định các tàu ngầm mới có thể trở thành một phương tiện răn đe “khiến các nước khác không can thiệp vào các hành động thi hành chủ quyền trên biển của Manila”.

Ngoài ra, ông Taccad nói thêm rằng: “Các tàu ngầm mới có thể giúp Philippines rất nhiều. Các tàu này có thể đóng những vai trò mới, thậm chí giúp cho công tác tìm kiếm cứu nạn, hoặc thi hành các nhiệm vụ mà các chiến hạm khác không thể”.

Trung Quốc dọa Philippines "chớ vô cớ gây sự" sau khi Manila tuyên bố tiếp tục cho phi cơ thương mại và quân sự bay qua Biển Đông, phớt lờ cảnh báo của Bắc Kinh.

Tàu tuần duyên Trung Quốc trên Biển Đông. Ảnh: Reuters

"Tôi muốn nhắc nhở Philippines rằng, Trung Quốc không bắt nạt nước nhỏ, nhưng nước nhỏ chớ vô cớ gây sự," Sina dẫn lời phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Hoa Xuân Doanh trong cuộc họp báo hôm qua tại Bắc Kinh. Bà Hoa "hy vọng Philippines dừng mọi hành động khiêu khích, trở lại bàn đàm phán giải quyết mọi tranh chấp."

Tuyên bố của Bộ Ngoại giao Trung Quốc đưa ra sau khi Tổng thống Philippines Benigno Aquino hôm 25/5 tuyên bố các phi cơ thương mại và quân sự nước này vẫn tiếp tục bay qua Biển Đông, sau khi máy bay Philippines tuần tra ở không phận quốc tế ở vùng biển này nhiều lần bị Trung Quốc xua đuổi.

Hôm nay, Bộ trưởng Quốc phòng Philippines sẽ gặp Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ và dự kiến đề nghị hỗ trợ của Washington vì cho rằng tự do hàng hải và hàng không ở khu vực Biển Đông đang bị vi phạm bởi những hành động vô lý của Trung Quốc.

Trung Quốc tuyên bố chủ quyền với gần như toàn bộ diện tích Biển Đông, khu vực có giá trị vận tải hàng hóa lên tới 5.000 tỷ USD mỗi năm. Bắc Kinh tiến hành cải tạo đất quy mô lớn tại những bãi đá ngầm ở Trường Sa và Hoàng Sa của Việt Nam, biến các bãi đá thành đảo nhân tạo có thể xây đường băng và cơ sở quân sự, bất chấp sự phản đối từ khu vực và quốc tế.

Ngày 26.5, Trung Quốc đã thực hiện một sự thay đổi lớn trong chính sách quốc phòng của mình khi công bố Sách trắng Quốc phòng, trong đó nhấn mạnh ngoài vai trò phòng thủ, hải quân và không quân nước này sẽ lần đầu tiên được phép tấn công “ngoài biên giới”.

Theo Sách trắng Quốc phòng Trung Quốc, hải quân và không quân nước này sẽ được phép “sử dụng vũ lực” bên ngoài “biên giới biển” và thể hiện vai trò tích cực hơn trên không nhằm bảo vệ các tài sản trên biển.

Theo đó, ngoài thực hiện nhiệm vụ “phòng thủ ven biển” truyền thống, giờ đây hải quân Trung Quốc sẽ được thực hiện chức năng “bảo vệ biển lớn” nằm ngoài biên giới biển của nước này.

Hải quân Trung Quốc diễn tập bắn đạn thật trên Biển Đông

Quốc vụ viện Trung Quốc (tương đương Chính phủ), cơ quan ban hành sách trắng quốc phòng, cho rằng nước này phải có sự thay đổi lớn về chính sách “phòng thủ-tấn công” như vậy để đối phó với “những mối đe dọa an ninh nghiêm trọng và phức tạp”.

Tuy nhiên, các chuyên gia phân tích cho rằng động thái này của Bắc Kinh có thể làm gia tăng nguy cơ nổ ra đụng độ, xung đột tại Biển Đông, biển Hoa Đông và Thái Bình Dương, nơi hải quân Mỹ đang quyết tâm bảo vệ lợi ích của các đồng minh như Nhật Bản và Philippines.

Hồi tuần trước, một chiếc máy bay trinh sát P-8 của Mỹ đã bị hải quân Trung Quốc 8 lần phát tín hiệu cảnh báo khi bay tới gần một hòn đảo nhân tạo do Trung Quốc đang xây dựng trái phép ở quần đảo Trường Sa thuộc chủ quyền Việt Nam.

Cách đây không lâu, Thời báo Hoàn Cầu của Trung Quốc cũng tuyên bố rằng chiến tranh Mỹ-Trung là “không thể tránh khỏi” nếu Mỹ tiếp tục đòi Trung Quốc ngừng các hoạt động xây đảo phi pháp.

Trong khi đó, người phát ngôn Bộ Quốc phòng Trung Quốc Dương Vũ Quân thì lại so sánh hoạt động xây đảo nhân tạo phi pháp của Trung Quốc với những “dự án làm cầu, xây nhà bình thường khác”, đồng thời cho rằng Mỹ đang tìm cách “kích động căng thẳng và bôi nhọ quân đội Trung Quốc”.

Trung Quốc đang ráo riết xây đảo nhân tạo trái phép ở Trường Sa

Ông Robert Dujarric, Giám đốc Viện Nghiên cứu châu Á Đương đại thuộc Đại học Temple Nhật Bản thì cho rằng nhiều người đang lo ngại về nguy cơ Trung Quốc đánh giá sai tình hình. Ông nói: “Không bên nào muốn chiến tranh nếu có thể tránh được, nhưng cả hai bên đều có ranh giới đỏ của mình. Tôi lo rằng Trung Quốc sẽ nghĩ Mỹ là một cường quốc đang suy yếu và sẽ phải xuống nước nếu máy bay trinh sát của họ bị Trung Quốc bắn hạ”.

Điều này đã được thể hiện trong vụ EP-3 năm 2001, khi Mỹ chọn cách “xuống thang” để hạ nhiệt căng thẳng với Trung Quốc sau khi máy bay do thám EP-3 của họ va chạm với chiến đấu cơ Trung Quốc trên vùng biển ngoài khơi đảo Hải Nam.

Nhưng ông Dujarric cho rằng trong hoàn cảnh hiện nay Mỹ sẽ có cách phản ứng khác nếu xảy ra sự cố tương tự trên vùng trời Biển Đông, nơi mà Mỹ luôn tuyên bố là không phận quốc tế. Đó chính là lý do khiến nguy cơ nổ ra đụng độ, xung đột ngày càng cao, đặc biệt là khi không quân, hải quân Trung Quốc được trao quyền “tấn công”.

Người phát ngôn Bộ Quốc phòng Trung Quốc ngang ngược ví hành động xây đảo phi pháp của họ ở Trường Sa với các dự án “xây nhà, làm đường” bình thường.

Trong một cuộc họp báo ngày 26.5, người phát ngôn Bộ Quốc phòng Trung Quốc Dương Vũ Quân đã ngang ngược nói rằng việc Trung Quốc thực hiện các dự án xây đảo nhân tạo trái phép ở quần đảo Trường Sa thuộc chủ quyền của Việt Nam là những “hoạt động xây dựng bình thường”, không khác gì việc “làm đường, xây nhà” như ở các khu vực khác của nước này.

Ông Dương Vũ Quân còn cho rằng vấn đề Trung Quốc xây đảo (phi pháp – PV) ở Biển Đông đã bị “cường điệu hóa” bởi “những người tìm cớ cho hành động đáp trả” – một tuyên bố được cho là ám chỉ tới Mỹ.

Người phát ngôn Bộ Quốc phòng Trung Quốc Dương Vũ Quân

Tuyên bố trên của ông Dương Vũ Quân được đưa ra sau khi Mỹ điều máy bay trinh sát P-8 Poseidon bay qua bãi đá Chữ Thập, nơi Trung Quốc đang xây dựng một hòn đảo lớn cùng đường băng quân sự và các công trình có liên quan.

Hải quân Trung Quốc đã 8 lần phát tín hiệu cảnh báo rằng chiếc P-8 của Mỹ đang tiến vào “khu vực báo động quân sự” của Trung Quốc. Phi công Mỹ trên chiếc P-8 đáp trả rằng họ đang bay trên không phận quốc tế và tiếp tục hành trình của mình.

Ông Dương Vũ Quân cho rằng việc Mỹ đưa P-8 bay gần đảo nhân tạo phi pháp của Trung Quốc chỉ là “mánh cũ” được sử dụng nhằm làm “kích động căng thẳng và bôi nhọ quân đội Trung Quốc”.

Máy bay trinh sát P-8 Poseidon của hải quân Mỹ

Theo ông Dương, hoạt động do thám, trinh sát của Mỹ trên các hòn đảo nhân tạo này sẽ ngày càng tăng lên về tần suất, và Trung Quốc sẽ có những biện pháp đáp trả “cần thiết và chuyên nghiệp”, nhưng ông này không tiết lộ đó là những biện pháp nào.

Người phát ngôn Bộ Quốc phòng Trung Quốc thậm chí còn yêu cầu Mỹ “tôn trọng lợi ích cốt lõi” của Trung Quốc trong khi bày tỏ hy vọng rằng hai nước sẽ cùng hợp tác để đảm bảo hòa bình, an ninh và ổn định trong khu vực.

Tuy Mỹ vẫn có sức mạnh quân sự số một thế giới nhưng Trung Quốc và Nga đang cố sức để đuổi kịp và khoảng cách ngày càng rút ngắn lại. Cuộc tập trận trên biển Địa Trung Hải mới đây được đánh giá là nhằm tạo đối trọng quyền lực với Mỹ.

Tàu đô đốc Moska rời căn cứ Sevastopol, tham gia cuộc tập trận chung Trung- Nga trên biển Địa Trung Hải. (Ảnh: RT)

Mới đây, Trung Quốc đã gửi một số tàu chiến tham gia cuộc tập trận trên biển Địa Trung Hải cùng hạm đội của Nga, nhằm củng cố mối liên kết giữa Mátxcơva và Bắc Kinh. Tuy không có một hiệp ước liên minh quân sự cụ thể nhưng việc hai nước Trung - Nga kết hợp phô diễn sức mạnh có thể được đánh giá là tạo đối trọng với quyền lực Mỹ.

Cả Trung Quốc và Nga đang tiến hành hiện đại hóa quân đội của mình dù so với phương Tây có thể vẫn lạc hậu hơn một chút về công nghệ. Tuy thế, các chuyên gia đều cho rằng khoảng cách này giữa hai bên Trung - Nga với Mỹ và phương Tây đang dần thu hẹp lại.

Giấc mơ Trung Hoa và cải tổ quân đội

Khi Tập Cận Bình lên nắm quyền lực năm 2012 đã thể hiện mong muốn dành cả nhiệm kỳ của mình để xây dựng “Giấc mơ Trung Hoa” của cái gọi là “Sự phục hưng vĩ đại của dân tộc Trung Hoa”. Một phần của giấc mơ này là cải cách quân đội với quân số 2,3 triệu lính, cao gấp 3 lần quân số của Nga. Thực tế hiện quân đội Trung Quốc cũng chịu một số chỉ trích là cồng kềnh, tham nhũng và chưa thích hợp cho chiến đấu.

Theo báo cáo của Bộ Quốc phòng Mỹ, các nhà lãnh đạo Trung Quốc đánh giá quân đội mạnh là yếu tố quan trọng để ngăn các nước khác có những hành động làm tổn hại đến lợi ích của Trung Quốc và để đảm bảo nước này có thể tự vệ, tránh mọi thất bại có thể. Đánh giá này là động lực cho quyết tâm cải tổ Quân Giải phóng nhân dân Trung Quốc (PLA).

Quyết tâm của ông Tập nhằm cải tổ PLA trong thế kỷ này sẽ khiến chi phí quốc phòng của Bắc Kinh tăng lên khoảng 132 tỷ USD cho riêng năm 2015 này và sẽ tăng khoảng 10% cho năm tiếp theo. Quân đội Trung Quốc hiện nay là lực lượng hùng mạnh nhất châu Á với hơn 300 tàu chiến và sẽ còn nhận được phần khá lớn từ ngân sách quốc phòng.

Bắc Kinh hiện sở hữu ít nhất 25 tàu khu trục và đang đóng tàu sân bay thứ hai tại một xưởng đóng tàu ở vùng Đông - Bắc nước này. Đây là một phần của kế hoạch đầy tham vọng xây dựng “Hải quân viễn dương” cho phép Trung Quốc giành quyền kiểm soát lớn hơn trên mặt biển.Trung Quốc cũng đang tìm cách tăng hạm đội tàu ngầm hiện đã gồm 59 chiếc chạy bằng động cơ diesel và 9 chiếc chạy bằng động cơ hạt nhân. Đây là số liệu trong báo cáo của Cơ quan Tình báo Hải quân Mỹ.

Tuy nhiên, các chuyên gia đã cảnh báo rằng nếu chỉ đơn giản đầu tư vào thiết bị quân sự thì sẽ không đương nhiên giải quyết được các vấn đề của PLA. Bắc Kinh vẫn phải đương đầu với vô số thách thức trước khi có thể triển khai đội quân hiện đại sẵn sàng cho chiến đấu.

Những thách thức này bao gồm cả vấn đề quân số không trực tiếp chiến đấu quá lớn, các sĩ quan chỉ huy thiếu kinh

nghiệm và binh lính thiếu kinh nghiệm chiến đấu do không có thực tế chiến tranh kể từ sau xung đột biên giới với Việt Nam năm 1979.

Về nhân sự, PLA còn liên quan đến cả vấn nạn tham nhũng. Ông Tập với tư cách là Chủ tịch Quân ủy Trung ương và Chủ tịch nước đã hạ bệ một số sĩ quan quân đội cấp cao trong chiến dịch nỗ lực chống tham nhũng của mình, đáng kể nhất là tướng Từ Tài Hậu, nguyên Phó Chủ tịch Quân ủy Trung ương, người đã chết trước khi bị kết án.

Nga đang tăng cường quốc phòng mạnh mẽ

Các chỉ số thống kê sức mạnh chính của Nga và Trung Quốc. (Đồ họa: Global Fire Power) 

Về phía đồng minh hiện thời của Trung Quốc, quân số Nga dù chỉ bằng 1/3 của Trung Quốc nhưng Nga có số lượng lớn xe tăng và đại bác. Chi tiêu quốc phòng của Nga đã tăng gấp đôi trong khoảng thời gian từ năm 2004 đến năm 2014. Năm 2010, Tổng thống Nga lúc đó là Medvedev đã công bố ngân sách khoảng 420 tỷ USD cho giai đoạn 10 năm 2010-2020 trong khuôn khổ một chương trình tái vũ trang nhà nước quy mô lớn. Kế hoạch này có mục tiêu đưa số vũ khí khí tài hiện đại của quân đội Nga lên mức 70% trong năm 2020.

Ngân sách quốc phòng của Nga đã tăng 33% lên khoảng 65 tỷ USD năm 2015 (theo tỷ giá hiện nay), tuy các quan chức nước này cảnh báo có thể bị cắt giảm do giá dầu sụt giảm và cấm vận của phương Tây.

Như vậy xu hướng tới đây Nga sẽ là tăng cường mạnh mẽ và đầy tham vọng sức mạnh quân sự của mình. Quân đội Nga sẽ nhận thêm 50 tên lửa đạn đạo xuyên lục địa có khả năng mang đầu đạn hạt nhân và 200 máy bay chiến đấu mới. Siêu xe tăng Armata và pháp tự hành Koalitsiya cũng đã ra mắt nhân lễ kỷ niệm Ngày chiến thắng ở Mátxcơva.

Các chuyến bay thăm dò, những lần tàu ngầm thâm nhập qua biên giới NATO, những đợt tập trận lớn ngay sát Ukraine và các đoàn tàu chiến lần đầu có mặt diễu hành trên vùng biển là những bằng chứng cho thấy thái độ kiên quyết của Nga.

Cùng với việc Trung Quốc và Nga ra sức nâng cấp thiết bị khí tài, những cuộc tập trận chung của hai nước này có vai trò nhắc nhở thường xuyên hơn ý đồ muốn làm xói mòn quyền lực của Mỹ.

Theo Dmitry Trenin, một chuyên gia về an ninh của Nga, “việc Nga và Trung Quốc xích lại gần nhau là một dấu hiệu của trật tự thế giới đang thay đổi trong đó phương Tây vẫn rất mạnh nhưng không còn thống trị nữa.”

Giới phân tích nhận định thất bại ở Ramadi cho thấy chiến lược hỗ trợ và vũ trang của Washington cho quân chính phủ Iraq để chống lại tổ chức Nhà nước Hồi giáo không phát huy tác dụng như kỳ vọng.

Quân chính phủ Iraq trấn giữ một cứ điểm trong chiến dịch tấn công IS hôm qua ở tỉnh Anbar. Ảnh: AFP

Tổ chức Nhà nước Hồi giáo tự xưng (IS) cuối tuần trước giành quyền kiểm soát thành phố Ramadi sau cuộc tấn công quy mô, khiến ít nhất 500 dân thường và binh sĩ chính phủ thiệt mạng. Ramadi là thủ phủ tỉnh Anbar, cách thủ đô Baghdad của Iraq hơn 100 km về phía tây bắc.

Thất bại nặng nề này khiến chính quyền Tổng thống Mỹ Barack Obama phải hứng chịu nhiều áp lực bởi quân đội Iraq giữ nhiệm vụ bảo vệ Ramadi là lực lượng được Washington huấn luyện và hỗ trợ về vũ khí.

"Ảo tưởng"

Giới chức Mỹ ban đầu coi nhẹ tầm quan trọng của Ramadi. Tướng Martin Dempsey, Tham mưu trưởng Liên quân, gọi đây là một bước lùi tạm thời. Với sự hậu thuẫn của Mỹ, quân đội Iraq sẽ phục hồi và phản công lại. Tuy nhiên, một số chuyên gia bác bỏ tuyên bố trên, cho rằng chúng không thực tế.

"Phải dùng từ 'ảo tưởng' mới có thể lột tả chính xác" những lời biện minh của chính phủ về thất bại ở Ramadi, Ali Khedery, từng là cố vấn cho 5 đại sứ Mỹ tại Iraq cùng ba lãnh đạo Bộ Chỉ huy Trung ương Mỹ, bình luận.

Theo một số chuyên gia nắm rõ tình hình ở Iraq, khi chiếm được Ramadi, IS sẽ nắm quyền kiểm soát một khu vực rộng lớn ở trung tâm tỉnh Anbar, chiếm 1/3 lãnh thổ Iraq. Từ đây, các tay súng của nhóm sẽ thuận lợi hơn khi tiếp cận vùng ngoại ô phía tây Baghdad.

"Những vùng lân cận như Baghdad hay Karbala có nguy cơ nằm trong tầm ngắm của quân khủng bố IS", Zaineb al-Assam, chuyên viên từ công ty phân tích rủi ro IHS Country Risk, nhận xét.

Bên cạnh đó, việc để mất Ramadi vào tay IS còn phơi bày điểm yếu cố hữu của quân đội Iraq khi lực lượng này từ lâu đã bị mục ruỗng từ bên trong bởi vấn nạn tham nhũng, chế độ gia đình trị hay năng lực lãnh đạo yếu kém của chính phủ. Kết quả là Baghdad và Washington phải tập trung vào nhiệm vụ tái thiết, gây dựng lại sức mạnh cho quân đội Iraq đến khi lực lượng này đủ sức giành lại Ramadi và xóa sổ IS khỏi đất Anbar. Một chiến dịch quy mô nhằm chiếm lại Mosul, thành phố lớn thứ hai Iraq, vì thế cũng bị trì hoãn vô thời hạn.

"Giành lại Mosul hiện tại nằm ngoài khả năng" của chính quyền, Kirk H. Sowell, biên tập viên tạp chí Inside Iraq Politics, chuyên khai thác đề tài chính trị, chiến sự ở Iraq, nhận định. "Một tương lai với viễn cảnh Mosul hoàn toàn tự do chưa thể trở thành hiện thực".

Sau khi thất thủ ở Ramadi, Thủ tướng Iraq Haider al-Abadi cử lực lượng dân quân tự vệ người Shiite tới chiến đấu với IS. Tuy nhiên, theo giới quan sát, ngay cả khi Mỹ tăng cường không kích, đồng thời các đơn vị dân quân tự vệ người Shiite được điều động thêm tới Anbar thì cơ hội để lực lượng an ninh Iraq giành lại Ramadi cũng như các thị trấn, thành phố chiến lược khác của tỉnh vẫn rất hạn chế.

Michael Pregent, nhà phân tích về Trung Đông, cựu quan chức tình báo Mỹ từng công tác ở Iraq, cho rằng năng lực của lực lượng dân quân người Shiite đang bị thổi phồng quá mức. Theo ông, mục tiêu chính ở thời điểm hiện tại của nhóm này không phải là chiếm lại Ramadi mà là bảo vệ Baghdad và những thánh địa tôn giáo của họ.

"Mối quan tâm của họ không phải Ramadi mà chính là Najaf, Karbala và Samarra", ông Pregent nói.

Hơn nữa, việc huy động dân quân người Shiite thực hiện nhiệm vụ đánh chiếm Ramadi còn tiềm ẩn nguy cơ châm ngòi xung đột tôn giáo.

Ông Khedery cho rằng đã đến lúc chính quyền Obama phải có những chiến lược mới. Tổng thống nên thay thế những nhà lập pháp hàng đầu về Iraq hiện nay bằng "một bộ máy ít gắn kết hơn với những chính sách đang đổ vỡ". Các nhà lập pháp cũ đã dồn quá nhiều tâm sức cho những sách lược của họ vì thế không đủ can đảm để thừa nhận rằng chúng chưa bao giờ phát huy tác dụng, ông nhấn mạnh.

Trong khi đó, một quan chức quốc phòng giấu tên cảnh báo, với việc IS chuẩn bị tổ chức kỷ niệm ngày thành lập nhà nước Hồi giáo vào tháng tới, "IS chắc chắn sẽ tìm cách mở những cuộc tấn công lớn hoặc thực thi các chiến dịch tuyên truyền quy mô để chứng minh khả năng của tổ chức cũng như thu hút thêm một lượng lớn thành viên".

Kế hoạch B

Lực lượng quân đội Iraq tháo chạy khỏi Ramadi trước sự tấn công của IS. Ảnh: AP

Cách tiếp cận của Washington trong cuộc chiến với IS hiện nay là kết hợp giữa tái huấn luyện, xây dựng lại quân đội Iraq, thúc giục Baghdad hòa giải với tộc người Sunni và dội bom các mục tiêu IS mà không cần dùng đến bộ binh.

Nhưng theo AP, thất bại ở Ramadi đã hé lộ một điểm bất cập trong chiến lược của Washington. Dù mang lại hiệu quả nhưng quá trình tái cơ cấu quân đội Iraq và các chiến dịch không kích không thể mang đến chiến thắng có tính chất quyết định cục diện cuộc chiến.

Một phương pháp thay thế mà chính quyền Obama có thể tính đến là sử dụng chiến lược ngăn chặn: tìm mọi cách để cô lập những vùng xảy ra xung đột với IS thay vì đánh bật chúng hoàn toàn khỏi Iraq. Phối hợp giữa không kích và điều động lực lượng đặc nhiệm, càn quét bất ngờ các cứ điểm của IS, là một lựa chọn nên cân nhắc.

Cuộc tấn công bí mật của Mỹ do Lực lượng Đặc nhiệm Delta triển khai hôm 15/5 ở Syria đã chứng minh tính hiệu quả khi cùng lúc tiêu diệt ba lãnh đạo cấp cao của IS, trong đó có thủ lĩnh phụ trách tài chính Abu Sayyaf.

Nhưng theo một số quan chức ở Washington, phương pháp ngăn chặn dù khả quan nhưng chưa được đưa ra thảo luận vào lúc này. Tướng Dempsey khẳng định thất bại ở Ramadi không thể khiến Mỹ thay đổi cách tiếp cận cuộc chiến.

"Bị đẩy lùi là điều đáng tiếc nhưng không phải là thứ gì quá bất thường trong chiến tranh", ông Dempsey nói. "Chúng ta cần nỗ lực hơn nữa để giành lại quyền kiểm soát thành phố".

Một quan chức Lầu Năm Góc cũng đồng tình với quan điểm trên đồng thời chỉ ra rằng thất bại ở Ramadi không hề phơi bày điểm yếu chết người của lực lượng an ninh Iraq cũng như chiến lược của Mỹ.

Trong khi đó, Tổng thống Obama dường như vẫn kiên định với lập trường không gửi bộ binh tới Iraq để giải cứu Ramadi hay bất kỳ cứ điểm nào khác. Phát ngôn viên Nhà Trắng Erich Shultz nhấn mạnh Mỹ sẽ tiếp tục trợ giúp Iraq bằng các đợt không kích, hoạt động huấn luyện và cố vấn về quân sự. Washington liên tục lặp lại luận điểm Iraq chỉ có khả năng tạo lập sự ổn định trong dài hạn khi chính người dân nước này đứng lên chiến đấu chống IS.

Giới phân tích thì tỏ ra hoài nghi. Stephen Biddle, giáo sư khoa học chính trị tại Đại học George Washington, suy đoán ông Obama đang cố gắng để giảm sức ảnh hưởng của IS đối với tộc người Sunni trong khu vực đồng thời gây sức ép để chính quyền Iraq phát triển một lực lượng quân sự không bè phái.

"Chắc chắn kế hoạch này không hiệu quả hoặc ít nhất không đạt được tiến bộ như chúng ta kỳ vọng", ông Biddle đánh giá.

Ramadi là thành phố lớn, nằm cách thủ đô Baghdad của Iraq hơn 100 km. Đồ họa: CNN